(2. Ciltten Devam) Son yıllarda yapılan incelemelerden öğrendiğimize göre hayal sözcüğünün "gölge oyunu" anlamına alınması, söz konusu varsayımın bir yanılgı üzerine kurulduğunu ortaya çıkarmıştır. Şöyle ki: eski metinlerdeki hayal sözcüğü "mücessem şekil" anlamına gelmekte ve genel olarak hem "kukla oyunu", hem de "gölge oyunu" kavramlarını içine almakta; gölge oyunları içinse, ayrıca, zıll-i hayal [= hayalin gölgesi] ya da hayal-i zıl terimi kullanılmaktadır. Hayal sözcüğünün "gölge oyunu" anlamına kullanılması çok sonradır. Türkistan'daki çadır-hayal, İran'daki hayme-şebbazi oyunlarının bir "gölge oyunu" değil, "ipli kukla oyunu" olduğu bu incelemelerle ortaya konmuştur. Bu konuda sözü edilen kurçak, koğurçak, kavurçak, kaburcak v.b. sözcükleri "bebek, kukla" anlamlarına gelmektedir. Kolkurçak (kol-kurçak) da "el kuklası" demektir. Metin And, Leningrad Etnografya Müzesi'nde korunmakta olan kol-kurçak ve çadır-hayal 'in türlü örneklerini 1962 Martında Rusya'ya yaptığı gezide incelemiş, bunların "el kuklası" ve "ipli kukla" olduklarını görmüştür. Kukla oyunları da perde arkasında gizlenen bir sanatçı tarafından oynatıldığı için, kanıt diye ileri sürülen yazılardaki "perde" sözcüğü de, anlatılan oyunun gölge oyunu olduğuna kesin işaret sayılamaz. Sözgelimi, tarihçi Cüveyni (? - 1283) nin eserinde, Çin'den gelen sanatçıların Moğol imparatoru Oktay (hük. 1227-1241) ın önünde oynattıkları oyun anlatılırken, "kendi memleketlerinin... Acayip oyunlarını perdeden dışarı getirdiler" denmektedir ki, "perdeden dışarı getirmek" sözü, bunun bir kukla oyunu olduğunu düşündürmektedir; Fars şairi Attar'ın Üştür-name adlı eserinde rastlanan bir parçada "Usta bir perde oyuncusu vardı, bilgin bir kişiydi, aslı da Türk'tü; nakkaşlıkta benzeri yoktu, her nereye gitse orada iş bulurdu; şaşılası renklerle süslü suretler yapar, daima kendi kendine oynatır dururdu; yaptığı her suret zamanla bozulur, o da bir başkasını ortaya çıkarırdı; bütün suretler rengârenk nakışlı idi, her birini başka bir tarzda yapardı; oyun için yedi perde kurmuştu, hepsi rengârenk, nakışlı, boyalı idi." denmektedir...

---