Selçuklular, Kuzey bozkırlarından İran ve Horasan içlerine akan çok sayıdaki savaşçı Oğuz topluluklarından yalnızca biridir. Fakat Selçuklular, İslam ülkesinin Akdeniz'den Afganistan'a ve Semerkant içlerine değin uzanan geniş bir bölgesini egemenliği altına almayı başaran savaşçı topluluk olur. Bu başarı, Tuğrul ve Çağrı Beylerin -Üçüncü Kitap'ta geniş biçimde incelediğimiz üzere- Horasan ve öteki İslam eyaletlerinin durumunu ve gereksinmelerini iyi değerlendirmelerinin sonucudur. Şöyle ki, otlak ve geçim sıkıntısıyla İslam ülkesine akan göçebe Oğuz topluluklarının yol açtığı yıkım ve anarşiyi önlemekte, Gazne Devleti aciz kalır. Gazne Sultanı Mes'ut, Horasan'ı bırakıp zengin Hindistan'a çekilir. Ticaret ve tarım geriler. Tarım ve ticaret çıkarlarıyla sıkı sıkıya ilişkili olan Horasan kentlerinin din bilginleri ve büyük arazi sahibi ve tüccar dihkanları; Oğuz yıkımını durdurmak, can ve mal güvenliğini sağlamak için, Oğuz gücüne dayanmaktan başka çıkar yol bulamazlar. Tuğrul ve Çağrı, dihkan ve ulemaya bu güvenceyi getirirler. Bunun içindir ki, Nişapur ve Merv gibi Horasan'ın büyük kent ve eyaletleri, Selçuklu şeflerini bir bakıma kurtarıcı gibi karşılarlar. Selçuklu şefleri, Gazneli'ye karşı kazandıkları Dandanekan yengisi üzerine Halife'ye yolladıkları "fetihname"de, Horasan eşraf ve ileri gelenlerinin, himayelerine girmek için kendilerine başvurduklarını belirtirler. Eşraf, can ve mal güvenliğinin sağlanmasına karşılık, vergi ödemeye ve Selçuklu yönetimini kabule hazırdır. Selçuklu'dan beklenen, Kuzeyden Türkmen (Oğuz) sızmalarını önlemek ve İran'a geçmiş Türkmen topluluklarını, köy ve kasabalarda türeyen alt tabakalardan başıbozukları (ayyar'lar) disiplin altında tutmaktır. Kent ve köy reisleri ve nakipleri yoluyla bir çeşit özerk yönetime alışık olan, bol sayıda vezirler ve yöneticiler (küttab) yetiştiren eşraf, Selçuklu yönetimine gerekli kadroları vermeye isteklidir. Nitekim Nişapur'da bir milis gücünün başında Selçukluya ilk katılanlardan Büzgem bölgesi dihkanlarından Ebu'l-Kasım, Tuğrul Bey'in ilk veziri olur. Yine milisleriyle Selçuklu safında dövüşen Nişapur'un köklü reis ailelerinden şafii bilgini İmam Muvaffak, Nişapur yöneticisi yapılır.

---