Mustafa Suphi tarafından 1920 yılında, Türkiye dışında kurulan Türkiye Komünist Fırkası yıllardır gerek basında ve gerekse yazılan ilmi eserlerde üzerinde en çok durulan ve hakkında tartışmalar yapılan konulardan birisi olmuştur. Ancak üzerinde bu kadar çok durulmasına karşın, bu konu ile ilgili olarak birçok olay yeterince aydınlığa kavuşturulamamıştır. Bunun en önemli sebebi, devrin olumsuz şartları yüzünden gerek Rusya ve gerekse Türkiye'deki konu ile ilgili ana kaynaklara inilememesi olmuştur. Türk milletinin emperyalist devletlere karşı varoluş mücadelesi verdiği bir dönemde Rusya'da şekillenen ve Türkiye'de komünizm fikirlerini yayarak Sovyet rejimi kurmak amacı ile RSFSR Hükümeti ve Üçüncü Enternasyonal'in desteği ve himayesi altında çalışmalarını yürüten bu hareketi, bütün yönleriyle aydınlatmak "Milli Mücadele" tarihimiz açısından önemli olduğu kadar, Milli Mücadele dönemindeki Türk-Sovyet ilişkilerinin daha iyi anlaşılması açısından da oldukça mühimdir. Bu çalışmada esas olarak Rusya'da Türk komünistlerinin teşkilatlanma süreci verilmeye çalışılmıştır. 1918-1921 yılları arasını kapsayan bir dönemde, Türk komünistlerinin teşkilatlanması, Türkiye Komünist Teşkilatı'nın gelişimi, parti haline dönüştürülmesi ve Türkiye'ye yönelik faaliyetleri ele alınmıştır. Bütün bu faaliyetler Mustafa Suphi etrafında toplandığından, Mustafa Suphi'nin hayatı ve çalışmaları konunun bütünü içerisinde yer almıştır. Türkiye Komünist Fırkası'nın oluşturulması ve çalışmaları Sovyet Rusya'nın Türkiye'ye yönelik siyasetiyle yakından ilgilidir. Bu nedenle Sovyet Rusya'nın Türk Milli Mücadelesi'ne bakışı ve Türkiye'ye karşı izlediği siyasi yaklaşımlar bu çalışmada göz önüne alındığı gibi, Türkiye'de milli bağımsızlık hareketini yürüten TBMM Hükümeti'nin Türk komünistlerine, Sovyet Rusya'ya, komünizm rejimine karşı tavır ve bakış açısının şekillenişi de ortaya konulmaya çalışılmıştır. Gerek TBMM Hükümeti'nin ve gerekse Sovyet Rusya'nın birbirlerine karşı siyasetlerini belirlemede en önemli etkenlerden birisi olan, 1920 Eylül'ünde, Bakü'de toplanan kongreler üzerinde de ayrıntılı olarak durulmuştur.

---