Stephan Gerlach'ın günlük halinde tutulmuş notlardaki seyahatnamesi, emsallerine nazaran çok daha hacimlidir. 1674'te Gerlach'ın torunu Samuel Gerlach tarafından dedesinin el yazması notlarından hareketle yayına hazırlanarak 1674'te Frankfurt'ta basılmıştır! Az sayıda baskısı bulunan bu nadir eser hem okunmasını zorlaştıran sayfa düzeni ve basım tekniği itibariyle, hem de dili sebebiyle istifade edilmesi oldukça müşkül bir kaynaktır. Almanya'da Türkiye ile ilgili diğer seyahatnameler için genelde söz konusu olduğu gibi çağdaş veya mükerrer yayımları da yoktur. Böylesine zorlu bir eserin sağlam bir şekilde tercüme edilmiş ve dönemin tarihsel ve kurumsal teknik tabirleri, yer ve şahıs isimleriyle ilgili problemleri başarılı bir şekilde çözülmüş olarak Türk okurunun istifadesine sunulmasının övünülecek bir hizmet olarak değerlendirilmesi gerektiği kanaatindeyim. Almanca metnin baş kısmında yer alan, genelde Latince olarak yazılmış manzum takrizlerden oluşan ve artık ne Alman ne de Türk okuru açısından bir faydası kalmamış bazı parçalara Türkçe metinde yer verilmemiştir. Almanca olarak yazılmış "ayrıntılı önsöz"de bu anlamda içi boş bir protokol yazısıdır ve istifade edilebilecek bir yanı bulunmamaktadır. Gerlach'ın yapmış olduğu ilahiyat doktorası münasebetiyle Tübingen Üniversitesinden verilen diploması da Latince olarak kaleme alınmış olup, metin dışı bırakılmıştır. Elçi olarak İstanbul'a gönderilen David Ungnad ile Alman ve Türk hükümdarlarının ve Stephan Gerlach'ın resimleri de eserin bu kısmında yer almakta olup, Türkçe bas-kıya da alınmışlardır. Eserin içinde Latince yazılmış resmi mektuplar da bulunmaktadır. Bunlar, Osmanlı Divan-ı hümayundan çıkmış Kayser II. Maximilian'a, II. Rudolf'a, İsveç kralı Sigismund'a ve Leh kralı Stephan Bathory'ye gön-derilmiş, Sultan Murad ve sadrazam Sokullu Mehmed Paşa tarafından yazılan nameler veya bunlara verilen cevaplardır. Diğer Latince yazılar ise 1576'da tahta çıkan II. Rudolf'un bu münasebetle Sultan Murad'a ve Sokullu'ya ve Budin Beylerbeyi Mustafa Paşa'ya yazdığı mektuplar olup, hepsi 1574-1578 tarihleri arasında kaleme alınmıştır.

---