Bu cildin ilk kısmının önsözünde belirtilmiş olduğu gibi bu ikinci kısım konuların çokluğu dolayısıyla ayrı olarak basılmıştır. Bunda Osmanlı devletinin kültür alanındaki gericiliğe varan muhafazakârlığının devleti biteviye çöktüredurduğu kısaca gösterilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Hilafet konusunun özü üzerinde unutulmuş veya unutturulmak istenilen birtakım gerçekler ortaya konulmuştur. Aşağıda S. 32, not 89'da, Katoliklerin ibadet dilinin kısmen Latince olması yönünün bizde anlaşılmayan bir dilde ibadet edilmesinde ayak direyenlerce bir türlü kanıtmış gibi ileri sürüldüğünü andık. Bu eserin baskısı bittikten sonra gazetelerde gördük ki son Vatikan Konsil (ileri gelen din adamlarının yaptıkları kongre )inde Katoliklerin de ana dillerinde ibadet etmeleri esası kabul edilmiştir. Bundan sonra, hiç olmazsa "Elıl-i Kitap" arasında, anlamadan ibadet etmek yalnız ana dili Arapça olmayan Müslümanlara öz olacaktır. Yine bu kısma sığmadığı için İkinci Meşrutiyetin ilanıyla Abdülhaıııid'in tahttan indirilmesine kadar giden devre bu kısma alınmıştır. Bu cildi andığımız taht değişmesinde kestik. Onun ilk baskısında 1919 yılının olayları bir bütün olarak anılmıştı. Bu baskıda onları ikinci cilde almayı daha doğru bulduk. Çünkü 14 Şubat 1909'da başlayan Hüseyin Hilmi Paşa'nın ilk sadareti İttihat ve Terakki'nin fiilen iktidarı ele alması demek idiyse aynı yılın 5 Mayısında yine onun Sadrazam oluşu bu Ceıııiyetin muhalefeti sindirip susturarak keyfi yönetimini yürütmeye koymasının başlangıcıdır, dolayısıyla 1918 bırakışmasına kadar, arada çok kısa süren bir kesinti ile Osmanlı tarihinde ayrıca bir evredir. Onun anlatılmasına ikinci ciltte başlanılacaktır.

---