24 Aralık 186Tde (H. 1284) İstanbul'da dünyaya gelen Tevfik Fikret, Pertevniyal Valide Sultan'ın kâhyası Hüseyin Efendi'nin oğludur. Büyükbabası Ahmet Ağa, Çankırı'dan gelerek İstanbul'a yerleşmişti. Annesi Hatice Refia Hanım, Sakız Adası Rumlarından Müslümanlığı kabul etmiş bir ailenin kızıdır. Çok tutucu bir Müslüman olan annesi, kardeşiyle birlikte 1879'da hacca gitmişti. Dönüşte yolda koleradan öldü ve küçük Tevfik'i 12 yaşında öksüz bıraktı.
Ailesi orta halli bir refah içinde yaşayan Fikret, Aksaray'daki konaklarında büyüdü. O çevrede "Mahmudiye Valide Rüştiyesi"nde okudu. 1877'de bu okula göçmen doldurulması üzerine Mektebi Sultani'ye (Galatasaray) verildi. 1888'de oradan birincilikle mezun oldu. Memleketin Batıya açılmış bir penceresi olan bu okulda geçirdiği yıllar düşünsel gelişiminde önemli bir rol oynayacaktır.
Galatasaray tahsili o zamanlar hemen hemen Darülfünun'dan da üstün tutulduğu için yüksek tahsil yapmaya gerek görmeyerek Hariciye İstişare odası kâtipliğiyle memurluk hayatına başladı. Fakat burada yapacak hiçbir iş olmadığını gördü, birçok kalem efendisi gibi sırf maaş almak amacıyla daireye devamı da yaradılışına uygun bulmadığı için çok geçmeden istifa etti. O zamanın âdeti üzere geciken ve sonradan verilmek istenen aylıklarını da, para almayı hak edecek bir şey yapmadığını ileri sürerek reddetmekle, bütün hayatınca sadık kalacağı sarsılmaz dürüstlüğünün ilk parlak örneğini verdi. İkinci memurluğu Sadaret Mektubi Kalemi'ndedir. Burada da çok durmadı. Tekrar İstişare Odası'na geçti (1889). Bir yandan da Ticaret Mektebi Alisi'nde hüsnü-hat hocalığı yapıyordu. Biraz sonra da (1890) dayısının kızı Nazmiye Hanım'la evlendi. Bu evlilikten biricik oğlu Haluk dünyaya geldi (1895).
Bu sıralarda Galatasaray Sultanisi'ne öğretmen olarak giren Fikret, orada, devrinin kusurlarından uzak, bedence ve ruhça sağlıklı bir kuşak yetiştirmek arzusuna oldukça elverişli bir zemin buldu. Fakat 1895'te maaşların yüzde on kırpılması gibi keyfi bir karara isyan ederek ayrıldı. 1897'de Robert Kolej'e Türkçe hocası oldu.
