Yazar | : | Hilmi Ziya Ülken |
Yayın Tarihi | : | 1940 |
Dil | : | Türkçe |
Sayfa Sayısı | : | 19 |
Ölçü | : | 16,5 x 23,5 cm |
Yayınevi | : | Maarif Vekaleti |
Tanzimat, Karlofça muahedesinden beri Osmanlı Devletinin birbirini takip eden mağlubiyetlere bir nihayet vermek için yaptığı teşebbüslerin neticesidir: Ordunun ıslahı, Garp tekniğinin kabulü, Garp ilminin talimi gibi hareketlerle başlayan garplılaşma cereyanı nihayet devletin imparatorluk halkına neşrettiği bir "charte" ile umumi bir reform şeklini aldı.
Büyük Reşit Paşa tarafından Abdülmecid'e teklif ve hükümdarla sadrazamın müşterek kararlarıyla neşredilen "Gülhane Hattı Hümayunu" içtimai bünyenin tekâmülünden doğmuş tabii bir hadise olmaktan ziyade - büyük bir nispette – harici tesirlerin empoze ettiği bir ıslah teşebbüsü olarak görünüyor. Bir taraftan ecnebi sermayesinin himayesi sayesinde büyük şehirlerde iktisadi faaliyetleri artan azlıkların şikâyetleri yükseldikçe, bir taraftan da Fransız inkılabı fikirleriyle Makedonya, Mısır ve Balkanların istiklal teşebbüsleri meydana çıktıkça Osmanlı Devleti inhilal tehlikesine modern bir teşkilatla karşı koymaktan başka çare olmadığını görüyordu. Nitekim 1839 Gülhane Hattı Hümayunu ile temin edilemeyen azlıkların şikâyetleri sonradan devam ettiği için Ali Paşa zamanında Islahat Fermanı "Gayri müslimlerin hukukundan" sarahatle bahse mecbur olmuştu.
Tanzimat'ı takip eden birinci devrede (1839 - 1856) devletin teşebbüsü ile başlayan garplılaşma hareketinin derece derece bir kısım münevver zümre tarafından benimsenerek cemiyete intikal ettiği görülüyor. İkinci devre yani Hattı Hümayunun okunmasından sonra (1856) içtimai problem münevverler tarafından benimsenmeğe başladı.
Tanzimat "Divanı Hümayun'un karşısında "Babıali"yi ihdas etti.
Otokratik bir idarenin hâkim olduğu Divanı Hümayuna karşı Babıali, kanunun hâkim olduğu devlet zihniyetini temsil ediyordu. Fakat henüz Babıali asıl cemiyette kendisine sağlam bir mesnet bulamamıştı: Tanzimat'ın sırf resmi bir hareket olmaktan çıkarak, cemiyetin benimsediği sosyal bir hareket olması bu mesnedin doğmasına bağlı idi. Şu halde asıl içtimai hareketin başlangıcını Tanzimat'ın Babıali'den sokağa, Babıali yokuşuna intikalinde aramalıdır.