II. ABDÜLHAMİD VE SİYASETİ: TÜRKİYE NASIL KURTULUR?
Prof. Dr. Cezmi ERASLAN
İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, İstanbul

II. Abdülhamid Osmanlı Padişahları arasında en fazla tartışılan ve eleştirilen isimdir. Cumhuriyet idaresini kuran neslin Onun döneminde açılan okullardan yetişmiş olması bunda etkili olmuştur. En az bunun kadar etkili olan diğer bir husus ise şahsiyeti ve yaptıkları ile Osmanlı devletinin son dönemindeki en etkili devlet adamı olmasıdır. Son yirmi yılda çoğu üniversitelerde yapılan doktora ve yüksek lisans tezlerinin oluşturduğu çalışmalar ile daha iyi anlaşılmaya başlanmıştır. Tebliğimizde, ansiklopedi ve kitaplarda yer alan Abdülhamid algısı ve siyaseti hakkında yapılan tanımlara kısaca işaret ettikten sonra nesnel ve dönemindeki resmin bütününü dikkate almaya çalışan bir bakış ile II. Abdülhamid ve siyaseti değerlendirilmeye çalışılacaktır. Tebliğ hacminin kısıtlı oluşu dolayısıyla ağırlıklı olarak yaklaşık yarım asır ara ile çıkmış iki İslam Ansiklopedisinin maddeleri üzerinde duracağız. Milli Eğitim Bakanlığı(MEB)’nm 1940’lı yıllarda tercüme esaslı yayınladığı ansiklopedi ile Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı olarak çalışan İslam Araştırmaları Mer-kezi’nin 1990’lı yılların sonunda yayınladığı İslam Ansiklopedisi-nin(DÎA) II. Abdülhamid maddelerinde yer alan değerlendirmeler üzerinden hareket edeceğiz. Bunun yanı sıra konu ile ilgili görülen araştırmalara da temas etmeye çalışacağız.
1940 tarihli MEB İslam Ansiklopedisinde şahsiyeti, iç ve dış politikası hakkında nispeten olumsuz değerlendirmeler vardır: “Kuvvetli bir tahsili olmayan, fakat zeki ve bilhassa hakiki seciyesini ve düşüncelerini gizlemekte pek mahir olan Abdülhamid, zamanın temayül ve cereyanlarını kollamaktaki kabiliyetine rağmen, şehzadeliğinde devlet adamlarının birçoğuna itimat telkin edememişti....

---