Cumhuriyet tarihinin bir kaç önemli "işaret noktası" vardır. Bunları iyi bilmeden, bunları gereği gibi değerlendirmeden Cumhuriyeti anlamak imkânı yoktur. Bu "işaret noktaları"ndan bir tanesi Şeyh Sait isyanıdır. Şeyh Sait isyanını iki türlü ele almak lazımdır. Olay olarak ve tepkileri itibariyle. Olay olarak, isyanın bir "işaret noktası'" ,sayılacak hüviyeti yoktur. Bir defa kurşun erken patlatılmıştır. Hazırlıklar çok daha sonrası için ve daha geniş ölçüde bir ayaklanma düşünülerek yapılmışken Şeyh Sait'in şahsi endişeleri ve ürkekliği olayı bir "Piran Vakası" haline indirmiştir. Ancak irticai telkinlerin ve şeriatçılığın o bölgedeki tesirleridir ki Şeyh Sait kuvvetlerine, harekâtın başlangıcındaki geçici başarılan sağlamış, Hükümet birlikleri yığınakların tamamlar tamamlamaz savaş kaderi dönmüştür. Zaten isyanın lideri ile başyardımcılarının kıskıvrak yakalanmaları dengeyi göstermektedir. Olay, Cumhuriyetin bir dönemeci almasının fırsatı yapılmıştır ve bu mahiyeti itibariyle, söylediğim "işaret noktaları"ndan birini teşkil eder. . 1925'ler, Atatürk Devrimleri olarak bilinen inkılap hareketlerinin başladığı, fakat ilkel bir siyasi demokrasinin de tatbik olunduğu yıllardır. Küçük bir zaman parçası, 1925 Türkiye'sinde bunların ikisine birden devam olunamayacağını çok kimseye ispatlamıştır. Muhalefet ister istemez çok geniş bir muhafazakâr kütleye dayanacaktı. İktidar ister istemez çok ufak bir "avant - garde" ile yetinecekti...

---