Âlem-i edebiyatımız bu ay da sükûn ile geçti denilebilir. Vaktiyle devr-i hürriyet için tahayyül ettiğimiz füyûzât-ı edebiyeyi maatteessüf elân göremiyoruz. Edebiyata perestiş edenler için itiraf etmelidir ki, bu müthiş bir inhizâm-ı hayaldir.
Vaktiyle istibdadın o muzlim ve zelil dakikalarında bazen kalbim bilinemez nasıl bir nefha-i lâhûtî içinde, pür-ziyâ bir âtinin hâle-i dil-fırîbiyle nurlanırken tatlı, samimî, pür-ateş ve pür-şitâb bir heyecan-ı edebî ile:
“-Ah istikbâl, ah hürriyet derdim, kim bilir bize ne bedî‘, ne muhteşem, ne zî-hayat âsâr-ı muazzama-i edebiye ihdâ edecek! Hüviyet-i içtimaiye ve ahlâkiye-mizi irâe ve tahlil eden ne canlı sahneler, dimağ-ı millete hakikatler, ziyâlar serpen ne nevvâr piyesler gösterecek! Bugün, bu bin türlü zulmet-i kuyûdât altında bile böyle güzel, nefis, rûh ve fikri tenvir ve terbiye eden eserlere mâlik olduktan sonra serbestî-i tahrir kim bilir nasıl mesut bedîalar, nurlarla dimağımızı lerzişdâr-ı intibâh eyleyecek, solmuş hüviyetimizi ne necip ne ulvî, insaniyetkâr nefhalar, heyecanlarla canlandıracak!...
Fakat şimdi bu bir, bir buçuk senelik hayat-ı edebiye ile anlıyorum ki, ümit ve hayalde pek iftara varmışım...
Vaktiyle Servet-i Fünûn sayfalarında Câhid Bey “Rübâb-ı Şikeste”den, bu cidden nefis ve müstesna mecmua-i eş arın kıymet-i içtimaiye ve ahlâkiyesinden bahsederken...

---