Eğer bir olay, üzerinden uzun zaman geçmiş de tarihin kesin hükmüne erişememişse, iki ihtimal önümüzdedir: Mirası devam ettiği için geçmiş zaman olmamıştır bir veya öylesine karmaşıktır ki, tarihin doğru ve gerçek hükmü mümkün olamamıştır iki... Sizlere elinizdeki ciltte, böylesine bir tarih olayını sunmaya çalışacağım. Ve hadisede yukarıda sözünü ettiğim İKİ İHTİMAL'den ikisi de vardır: Hem mirasçıları devam ediyor, hem de doğru hükmü önleyen karmaşalık yeni düğümler eklenerek sürüp gidiyor: 31 Mart 1325 (13 Nisan 1909) ayaklanması... Görülüyor ki olayın oluş tarihi üzerinde bile FARK vardır: Asker Gazi Ahmed Muhtar Paşa ve riyaziyeci Salih Zeki ve astronomi bilgini Fatin Gökmen Hoca'ların düzenlemelerinden önce hicri-rumi-miladi tarihler yanyana kullanılıyordu. Günümüzde yılı bile söylenmeden sadece OTUZBİRMART İRTİCA İHTİLALİ olarak anılan hadiseye bu isimle yapıştırılan yaftanın kesin hükme bağladığı iki kelime de aslında araştırmaya değer: Biz, bugün kullandığımız takvime göre benimsediğimiz 13 Nisan 1909'da meydana gelen olay bir irtica=geri dönüş müdür ve de ihtilal=ayaklanma mıdır? Hadisenin çıkışından önceki olaylar, kronolojik olarak sıralanınca görülür ki, böylesine kaynaşma mebuslar (millet) ve ayan (senato) meclislerinin, hükümetin, ordunun ve o günkü şartlı monarşi olan rejimin başı Padişah ve Halife'nin, yani bu kudretin mihraklaştığı SARAY'ın gözleri önünde cereyan etmiştir: Bin-bir işaretini vererek... Ve adeta, daha sonra olan bitenlere kendilerini muhatap (konunun karşısında) sayan bütün bu kuruluşlar olayı oldu-bitti yapısı içinde karşılamışlardır. Neden? Sorunun cevabı, aslında en basit sözcükle ifadesi bir kısım askere dayalı ayaklanma olan olayın ardında yıllar sürmüş, Saltanat değişikliğine yol açmış…

---