Bilimin yapı ve muhtevasını sadece onun problemleri, metotları ve çözümleri ile değil, belirli dönemlerin gerektirdiği iktisadi, sosyal ve ideolojik mecburiyetler ile açıklamaya çalışmaktadır. Bilim tarihçileri, sözü edilen tezat konusunda bir karara varırken, tarihin hem fikir hem de sosyal veçhelerine ait ilgi duydukları meselelerle sık sık karşı karşıya kalmışlardır. Bazılarına göre ilmi gelişmenin büyük bir kısmını incelerken ilmi, dini ve felsefi fikirler arasında gözetilecek hiçbir gerçekçi yaklaşım farkı yoktur; böylece onlara göre bilim tarihinin tahlillerinde bu inanç şekillerine yer verilmesi gerekir. Yine bazı bilim tarihçileri, bilimin, ilmi cemiyetler, üniversiteler ve araştırma enstitüleri gibi kuruluşlarla ilgili müesseselere dayanan temelini incelerken, diğerleri ilmi bilgi ile bu bilginin üretildiği değer sistemleri ve sosyal formasyonlar arasındaki kaçınılmaz ilişkiyi göstermeye çalışmışlardır. Bugün ise bilim tarihi yazıcılığında bu tezadı o kadar açık farklarla görmek mümkün olmadığı gibi, bilim tarihi çalışmaları yeni yaklaşımları kabul edecek bünyeye sahip olmuştur.2 Bilim tarihçileri, bilimin çeşitli dalları, felsefe, sosyoloji, filoloji ve tarih gibi çeşitli sahalardan gelen heterojen bir guruptur. Bunun için bilim tarihi de kaçınılmaz olarak bu çeşitliliği metotlar, problemler ve çözümlerinde aksettirmiştir. Bu da bilim tarihini bazı mahzurlarına rağmen daha canlı ve yeniliklere açık bir disiplin haline getirmiştir. Bilim tarihiyle ilgili bir eserin yazılmasında, kanaatimizce, bulundurulması gereken başlıca mantıki mülahaza, tarih boyunca ilim tarihi çalışmalarının halihazırdaki durumuna bakacak olursak incelediği konular, ağırlık verilen hususlar, takip edilen usuller bakımından çok çeşitlilik gösteren bir bilim dalı oluşturduğunu görürüz. Bilim tarihi, eski Mısır, Mezopotamya, Çin, Hint, Klasik Yunan'dan başlayan, içine ortaçağ İslam ve Avrupa bilim tradisyonlarını alan, modern temel ve uygulamalı bilimlerle ilgili yeni teori ve keşifleri de kapsayan, çok geniş ve birbirinden çok farklı sahaları ihtiva etmektedir.

---