Sultan V. Mehmed Reşad (1909-1918) ile Sultan VI. Mehmed Vahidettin'in (1918-1922), İttihat- Terakki Hükümeti elinde kukla olmaktan gayrı hiç bir varlık gösterememiş oldukları dikkate alınırsa Sultan II. Abdülhamid Han'ın "Son Padişah" sayılabileceği rahatlıkla söylenebilir. Ne var ki, Sultan II. Abdülhamid Han'ın 33. yıla yakın bir zaman zincirinde nice meşakkate katlanarak, kahredici bir saltanat sürmüş olmasındaki hikmetin inceliklerini kavrayabilmek için Osmanlı Devleti'nin baş düşmanı ve aynen bir ağaç kurdu gibi içten kemiren "şer hareketleri" ve bunların en yamanı olan meşhur "CELALİ İSYANI.ARI" vak'alarını özetle de olsa, okuyup, değerlendirmek her açıdan elzemdir. Zira koca çınarı en insafsız şekilde deviren başlıca bakteri mezkûr musibet olmuştur. Dolayısıyla, asıl konumuz olan, Sultan II. Abdülhamid Han'ın hayat ve saltanat hikâyesine geçmeden, "Celali ve benzeri isyanlar"dan bazılarını özetle geçmeyi; değerli okuyucularımıza "tarihi doküman sunmak", daha doğrusu sunabilmek açısından zaruri bulduk. XVI. ve XVII. asırlarda Anadolu'da, Osmanlı Devlet yönetimine karşı gelişen bir dizi ayaklanmaya, bilindiği gibi (CELALİ İSYANLARI) adı verilmiştir. Ancak, ilk ayaklanma hariç, diğerlerinin birincisi ile alakaları kısmi idi. Yani hiç yok denebilecek derecede cüz'idir. Zira "Şeyh Celal"in başlattığı ilk isyan, daha ziyade "dini mahiyet" arz etmiştir. Diğerleri ise; (Dini ve siyasi yönleri olmasına rağmen) "ekonomik tarafı" ağır basan ayaklanmalardır. Ancak, her şeye rağmen şu hususu da dikkate almak gayet elzemdir: (Osmanlı Devleti'ne karşı yürütülen iç ve dış kaynaklı siyasi entrikalar, mevzuubahis hareketlerde başlıca rol oynamıştır.) Yarı dini olan birincisinde de, diğerlerinde de, mezkûr faktörü asla unutmamak ve birinci derecede değerlendirmek lazımdır. Zira takriben (yüzyıl) süren ve Anadolu topraklarında taş üstünde taş bırakmayan bu uğursuz isyan hareketleri Osmanlı İmparatorluğu'na uzun vadede pek yaman zararlar vermiştir! ...

---