(1. Ciltten Devam) ........................................ Gelişmeleri görmek için İkinci Dünya Savaşının ertesini beklemek gerekti. Önce, Osmanlı arşivlerine başvurup incelemek mümkün oldu ve onların, Osmanlı devletinin özellikle iç görünüşü hakkında hayli bilgi verdikleri ortaya çıktı; sonra, Osmanlı tarihi, geçmişlerini daha iyi tanıma arzusundaki Türklerin yanı sıra, Doğu dillerini bilen Batılı uzmanlarca da ele alındı; böylece, bu sonuncular, o güne değin savsaklanmış Türk, Arap, İran tarih kaynaklarına doğrudan doğruya yaklaşabildiler. Bunun sonucu olarak, araştırmaların, ayrıntıya giden çalışmaların çoğaldığı görüldü ve yığınla sorun yeni bir biçim aldı böylece. Vardığı kimi sonuçlar ya da yaptığı açıklamalar eleştiri konusu olsalar da, Osmanlı İmparatorluğu ile ilgili son tarih, Stanford J. Shaw'ın eseri bu görüşle yazıldı. Eskiden yayımlanan çalışmalar, Avrupa devletleriyle Osmanlı İmparatorluğu arasındaki "olaysal" görünüşleri ve siyasal ilişkileri vurgularken, kurumlar tarihine, iktisat tarihine ve sosyal tarihe Osmanlı görüş açısından da eğilmenin yanı sıra, Türkler, Araplar, İranlılar, vb. arasındaki ilişkilere de eğilme mümkün şimdi. Böylece, Osmanlı dünyası üstüne bilgimiz, bir kırk yıldan beri genişlemiş ve açık- seçiklik kazanmış durumda; öyle olunca da üniversite öğrencilerine, tarihçi meslektaşlarımıza, kültür meraklılarına, bu yeni verilere dayanan bir eser sunmak yararlı göründü. Bu konuda örneği Claude Cahen verdi bize: Gerçekten o, Fransızcada yeniden yazılıp güncelleştirilen Pre-Ottoman Turkey adlı eseriyle, Türklerin XI ile XIII. yüzyıl arasında Küçük Asya'ya girip yerleşmesini, Osmanlı tarihine giriş niteliğindeki bu konunun incelenmesini yeniledi. Doğubilimi (orientalisme), Magrip ve Yakındoğu Müslüman dünyası üstüne bu bilgi, Fransa'da, XVII. yüzyıla çıkan bir gelenektir; elçiliklerdeki çevirmenlerin, "doğulu" (Türk, Arap, Acem) denen dillerdeki çıraklıkları nedeniyle, Doğu ülkelerini, günlük yaşamlarında olduğu kadar siyasal ya da dinsel yaşamlarında da çok daha elverişli biçimde gözlemledikleri andan...

---