Sultan II. Abdülhamid'in, 1890 yılında, dönemin Fransız Büyükelçisi M. Paul Cambon'un önerisiyle kurdurduğu Yıldız Çini Fabrikası, ya da o dönemdeki adıyla Çini Fabrika-i Hümayunu, aslında, 19. yüzyıl Osmanlı saray dekorasyon ihtiyacının bir sonucuydu. Bu dönemde, özellikle saray ve çevresinde porselene karşı duyulan yoğun talep ve bu talebin bir sonucu olarak Avrupa ülkelerinden hayli yüksek fiyatlarla porselen ithal edilmesi de fabrikanın kuruluşunda önemli bir etken olmalıydı. Çini Fabrika-i Hümayunu, bizzat hanedanın girişimiyle Yıldız Sarayı dış bahçesindeki bir düzlüğe kuruldu ve kuruluş yıllarında Fransa'daki Sèvres ve Limoges fabrikalarından uzman personel yanı sıra başta çini kalıpları olmak üzere ileri Avrupa teknolojisi de ithal edildi. Ne var ki, binanın inşasından iki yıl sonra, 1892 yılında deneme faaliyetine geçen fabrika, 1894 İstanbul depreminde büyük zarar gördü ve aynı yıl, ünlü İtalyan mimar Raimondo d'Aronco tarafından onarılarak yeniden hizmete açıldı. Aslında bir saray atölyesi olan Çini Fabrika-i Hümayunu'nda 1894 yılından itibaren, vazo, duvar tabağı gibi dekoratif amaçlı eserler yanı sıra, lavmana, yazı ve sofra takımları, kartvizit tabakları, kapaklı kâseler, sahanlar, aşure testileri, karpuz şekerlikler, çay ve fincan takımları gibi günlük kullanım eşyaları da üretildi. Başlıca konuları, padişah portreleri, İstanbul panoramaları, kadın-çocuk figürleri, mitolojik - alegorik sahneler, rumi motifler ve rokoko etkili kır görünümleri olan bu eserlerin dekorlanmasında ise, Hazret-i Şehriyarı Ali Ragıp, Enderuni Abdurrahman, Ömer Adil, A. Nicot, E. Nareice, L'Avergne, Tharet gibi birçok önemli ressam çalıştı. Bu da, temel amacı saray ve çevresine dekoratif porselenler üretmek olan Çini Fabrika-i Hümayunu'nun Türk resim sanatının gelişiminde de önemli rol oynamasını sağladı. 1909 yılında Sultan II. Abdülhamid'in tahttan indirilmesi ardından üretimi durdurulan ve 1911 yılında, eski yöneticilerinin çabaları sonucu yeniden açılan fabrika, Milli Mücadele yıllarında telgraf tellerini birbirine bağlamakta kullanılan kaolin "fincan"ların üretimine başladı. 1920 yılındaki yeni kapatma kararı sonrası ise, 1936'da Milli Emlak tarafından tasfiye edilip...

---