Meşrutiyetten evvel ve sonra İstanbul şehri hakkında birçok imtiyazat i'ta ve hukuk-ı ammeye taalluk eder bir hayli mukavelatı akd ve teati edilmiş olduğu halde bunların kısm-ı a'zamı şimdiye kadar memurın-i belediyye ve İstanbul ahalisi için meçhul kalmış ve bir kısmı da müteferrik surette gazete sütunlarında, düsturlarda ve bazı mecmualarda toplanmış ise de bu ana kadar hey'et-i mecmuası bir araya getirilememiştir. İşte bu noksanın izalesi için Şehremaneti'yle alakadar bulunan bilumum şirketlerin imtiyazname ve şartnameleriyle nizamat-ı dahiliyyeleri ve İstanbul şehrinin imar ve tezyinine müteallik mukavelattan bir kısmı bu ciltte cem olunmuştur. Cild-i saniye dercolunan kavanin ve nizamat; belediyecilik nokta-i nazarından ne derece haiz-i ehemmiyyet ise İstanbul'da icra-yı muamele eden şirketlerin şera'it-i imtiyaziyye ve derece-i salahiyetleri hakkındaki vesa'ik ve malumatın cem ve telfiki de memurin-i belediyye için o nisbette faide-bahştır. Çünkü işbu vesaikin hemen her maddesinde hakk-ı murakabe ve muhafaza-i hukuk-ı belde nokta-i nazarından bilinmesi icab eden birçok ahkâm münderic olmakla beraber yine bu vesa'ikle temin edilmiş olan bir kısım varidat-ı belediyyenin duçar-ı ziya olmaması için de metn-i mukavelata ittila' elzemdir. Memalik-i garbiyyede; bir şirketin dahilinde icra-yı ticaret ettiği şehre pek çok menfaatler temin etmekte olduğu ve şirketlerin i'ta eyledikleri mebaliğin belediye bütçelerinde mühim bir yekûn tutmakta bulunduğu görülmektedir. Bununla beraber kâffe-i düvel-i mütemeddinenin kavanini tedkik olunursa görülür ki bir şehirde mevcut ne kadar vesa'it-i medeniyye var ise bunların hukuk ve menafi'i tamamen o şehire aittir. İstanbul Belediyesi 10 Temmuz 1324/1908 inkılab-ı mübecceline kadar hakk-ı meşru'una sahip ve serbesti-i harekâta malik olamadığı için devr-i sabıkta şehre ait hemen bilcümle imtiyazat-ı emanet-i celilenin malumat ve muvafakatı inzimam etmeden hükümetçe verilir ve temin olunan menafi'-i cüz'iyyenin de hükümete aidiyeti mukavele ve şartnamelerde tasrih edilirdi. Mesela tünel ve rıhtım şirketleri imtiyaznamelerinde olduğu gibi...

---