| Yazar | : | Orhan Koloğlu |
| Yayın Tarihi | : | 1991 |
| Dil | : | Türkçe |
| Sayfa Sayısı | : | 384 |
| Ölçü | : | 13,5 x 19,5 cm |
| Yayınevi | : | Gür Yayınları |
Yirminci yüzyıla girerken, bütün doğu ve İslam toplumlarının dillerine ye sözlüklerine 'farmason' sözcüğü yerleşmişti.
Ebüzziya Tevfik, o dönemde bu sözcüğün halk arasında ne anlamda kullanıldığını şöyle anlatıyor:
(Bu söz 1860'lardan beri) dilimizde küfriyatın doruğunu anlatan en aşağılık sıfatların en kötüsü olarak kullanılmıştır. Kelimenin içeriğinde öyle bir anlam vardır ki, bir kimse bir başkası hakkındaki hakaretini daha da etkili kılmak için farmason sıfatını en sonraya bırakır... (Hazreti) Hüseyin'in katili olduğu için Yezid, Ehli Beyt'i sevenler nazarında nasıl bir nefretle anılırsa ( ... ) bizim halk indinde de, dinsiz, inkârcı, imansızlar gibi bütün bağlardan sıyrılmış bir zındık ile bir farmason eşit tutulmaktadır. (ET)
Ebüzziya, istemedikleri insanları aşağılamak için maksatlı olarak bazı bedhahların (herşeyin kötülüğünü isteyenlerin) sözcüğü bu şekilde kullandıklarına dikkati çekerek sormaktan kendini alamaz: 'Acaba bu bir hakikat midir?'
Şemsettin Sami de Türkçe sözlüğünde, farmasonluğun anlamları arasında hemen hemen benzeri sıfatları sayar.
Ancak her yerde anlaşılışı böyle değildir. Mizancı Murat'ın iki eserinde (Akıldan Bela ve Turfanda mı yoksa Turf'a mı?) farmason, sık tartışan, fikirlerini açıkça savunan, dürüst, idealist hatta devrimci anlamında kullanılmaktadır. Kendi hayatını anlattığı ikinci kitabında, farmason diye yerilen kahramanı, dürüstlüğü ve açık sözlülüğü sebebiyle Şam'a sürülen fakat gerçekler anlaşılınca padişahın iradesiyle affedilen 'gayyur bir bende-i devlettir.' Mizancı Murat'ın bir yandan İslamcı, hatta panislamcı eğilimleri bulunması, öte yandan kendini 'evrimci sosyalist' diye takdim etmesi, o dönem düşünürlerinin içinde bulundukları fikri karmaşayı ve İslamcı - uzlaştırmacı yaklaşımın çapını ortaya koyuyor. Nitekim Yahya Kemal bile 1904'lerde Paris'te anarşist olduğunu söyler
