İttihat ve Terakki, bütün siyasal hayatı boyunca, ilki Kasım 1908'de, sonuncusu da partinin fesih kararının alındığı Ekim 1918'de olmak üzere sekiz kez kongre akdetmiştir. Parti, 1916 yılında; Birinci Dünya Savaşı'nın en şiddetli günlerinde yedinci kongresini yaptı. Elinizdeki kitapçık bu kongrenin müzakereleriyle, alınan, kararlara ilişkin Tanin gazetesindeki yazıların sadeleştirilmesiyle ortaya çıktı. Türkiye'nin siyasal sorunlarına, yakın dönem tarihine ilgi duyanlar için önemli sayılacak bir belgedir. Parti tarafından aynı yıl bir kitap halinde bastırılmış ve dağıtılmıştır. İttihat ve Terakki'nin bu kongresi çok ilginç tartışmalarla geçti. Genel Kurul raporunda, Tanzimat'tan beri süre gelen devlet yönetiminin, siyasal gelişmelerin genel bir değerlendirmesi yapılarak Tanzimatçı aydınlar eleştirildi. İngiltere ve Rusya'nın Osmanlı Devleti üzerinde yürüttükleri siyasetin özgün sayılacak değerlendirmesi yapıldı. Ermeni, Arap ve Balkan ayrılıkçı hareketlerin gelişme şartları ve sakıncaları dile getirildi: Bunların yanında, partinin yönetim şekli ve ideolojisi sorgulandı. Bu kongreden sonra İttihat ve Terakki'nin siyasal programına "laiklik" çok önemli bir unsur olarak girdi. "Bir devlet hem İslami hem de çağdaş olabilir mi?" şeklinde ortaya konulan çok önemli bir sorunun tartışmasını yaptılar. Konunun derin felsefi, siyasal ve dini açıklamalarına girmeseler bile, aktüel bir yaklaşımla Osmanlı Devleti'nin hem İslami ve hem de çağdaş olabileceği sonucuna ulaştılar. Tanzimatçıların, "Hilafet" ve "Saltanat"a ilişkin görüş ve uygulamalarını ciddi bir şekilde eleştirdiler. Onların, "Saltanatın vekili Sadaret, Hilafetin vekili de Meşihattır" şeklindeki görüşlerini, din ve dünyanın ayrı başları olduğunu kabul eden Katolikliğe benzetti ve reddettiler. Laik uygulamalara başlangıç sayılabilecek önemli kararlar arasında; Evkaf Nezareti'ne bağlı bütün okullarda eğitimde birlik esasınca tedrisat yapılmasını kabul ettiler…

---