İngiliz halkı, beşer bayatında ve medeniyet âleminde önemli yer almış bir topluluktur. Biz Türkler, onlara belki Haçlı seferlerinde ilk defa rastlamışızdır. Fakat milletçe kendilerini tanımamız, türlü devirlerdeki çeşitli münasebetlerimize rağmen açık ve seçik olarak son asırlarda olmuştur. İnsanlar, birbirlerini en iyi, dövüşürken tanırlarmış; hem de beraber ve aynı safta değil, karşı karşıya ve düşman olarak savaşırlarken... 1855 de Kırım'da omuz omuza Ruslara karşı harbeden Türk ile İngiliz, ancak Çanakkale siperleri önünde karşılıklı, sağlam bir takdire erebilmişlerdir. 1945'de Türk hükümetinin Maarif Bakanı olarak kendisini makamında ziyaret ettiğim Londra Özel İdaresi (County Council) başında bulunan olgun İngiliz, sakat kolunu bana göstererek bu yarayı Çanakkale'de aldığım, fakat yiğit bir milleti orada can bahasına tanımış olmanın hatırası olarak taşıdığını sükûnetle söylediği zaman o kolu sakat edenin soyundan olmak, yüreğime utanç hissi vermedi; bilakis iftihar duydum. Çünkü karşımda vatanını savunmuş ve beş yüz bin çocuğunu feda etmiş bir milleti öz vasıflarıyla öven bir İngiliz vardı. Bu karşılaşma esnasında gördüğüm nezaket, bana Mütareke içinde o günün işgal ordusu İngiliz'ini büsbütün unutturmadıysa de o anda hatırlamama da imkân bırakmadı. Yeryüzünde ve tarihte iki türlü İngiliz vardır: 1 - Kendi için İngiliz, 2 - Başkası için İngiliz. Okuyacağınız bu mektuplarda daha çok "Kendi için İngiliz" vardır. Burada onun bahsini açmaya lüzum yok, ileriki sahifelerde onu kolayca bulacaksınız. Bütün dünyaca tanınmış, hemen her medeni dilde kibarlık ve efendilik vasfı olarak kullanılmış Gentleman kelimesi, "kendi için" olan İngiliz'i özetler. Başkası için İngiliz'in tanımını yine bir İngiliz'den nakledeyim: Palmerston der ki "İngiliz'in dostu veya düşmanı yok, menfaati vardır." İngiliz menfaatinin hücumuna uğrayan yerlerdeki insanlar, bu "Başkası için İngiliz"i hiçbir zaman sevmemişlerdir. Sevemezlerdi. Çünkü İngiliz, siyasetinde ne kadar esnekse sömürgeciliğinde o kadar katı olmuştur.

---