Fatih Sultan Mehmet, yeryüzünün gördüğü büyük imparatorlardan biriydi. Yaptığı işler, verdiği kararlar ve giriştiği eylemlerle milyonlarca insanın yaşamını etkiledi. Ortaçağı kapatıp Yeniçağı açmak gibi olağanüstü bir değişim onun dehasının eseri oldu. Bu nedenledir ki onun hakkında yazılmış sayısı binleri bulan eserlerde kendisiyle ilgili olarak her türlü söyleme yer verildi. Kuşkusuz ki o döneme ait belgelerin yetersizliği ve zamanımıza kadar gelen haberlerin bir kısmının da karartılmış olması dolayısıyla; böylesine geniş alanları etkilemiş bir insan hakkında yapılan değerlendirmelerde, mutlak bir tarafsızlık ya da doğruluk iddiasında bulunmak olanaklı değildir. Çünkü değerlendirmeye esas olacak bilgiler, değişik ve hatta çelişik öğelerle kesinliklerini kaybetmişlerdir. Öyle ki aynı kaynak eserlerden alınan cümlelerle; iki, hatta daha fazla Fatih karakteri oluşturmak mümkündür. Örneğin; aynı kaynak eserlerden: "Fatih Sultan Mehmet; 1430 tarihinde Manisa'da Emir İsfendiyar kızından doğmuştur. 13 yaşına ulaşmışken 1443 tarihinde tahta çıktı. iki sene padişahlık edip askerin karışıklığından tahttan indirildi. Babası yine padişah olup, kendileri Manisa'ya gitti. Beş sene geçtikten sonra 855 tarihinin Muharrem ayının 16. günü ki Perşembe günüdür, yine taht sahibi Cem-cenab padişah olduğu sene yaşı yirmi imişler. 'Rahmetlü Rabbihi' sözleri ikinci defa tahta çıkışlarına tarih olmuştur." "Doğrusu o, savaş meydanlarının yakışıklı aslanı, dünya padişahlarının en üstünü ve mümtazı, hayır kurumlarının yaptırıcısıydı. Şeriat bilginleri, erdemlilerin erdemlileri, onun döneminde parlamışlardır. Bunların aylıkları için tetimme ve imaret kurdurmuştur. Böylece sayısız vakıf kuruluşları doğmuş, düzen ve bereket çağı başlamıştır. Kendisi de bilgin ve erdemliydi. Eşsiz şiirleri vardır. Şiirde 'Avni' mahlasını kullanırdı. Hak gözetmesi, insafı, halkın dilinden düşmemiştir. Molla Gürani Bursa kadısı iken, Hakan'ın tuğralı fermanını taşıyan bir çavuş çıkagelir. Fakat fermanda emredilen iş şeriata aykırı olduğundan Molla, çavuşun gözü önünde buyruğu yırtıp atar..."

---