Edebi hayatı 1914 yılında batı edebiyatından yaptığı çevirilerle başlayan Ruşen Eşref, yaklaşık kırk beş yıl boyunca tercüme, çocuk şiiri, deneme, hikaye, edebi röportaj, mensur şiir ve hatırat gibi çeşitli türlerde birçok esere imza atmıştır. Asıl şöhretini, edebiyatımızın ünlü sanatkar ve fikir adamlarıyla yaptığı edebi mülakatlarla kazanan ve bu mülakatları 1918' de Diyorlar ki adıyla kitaplaştıran yazar, bu tarihten itibaren "Diyorlar ki muharriri" olarak anılmaya başlamıştır. Bugüne kadar aşılamamış olan Diyorlar ki, özellikle yeni bir edebi çığırın başlangıcı olmak hasebiyle edebiyat tarihimizde ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Diyorlar ki ile devrin edebiyat çevrelerinde üne kavuşan Ruşen Eşref, Mütareke ve Milli Mücadele dönemlerinde kuvvetli bir tarih bilinci ile kaleme aldığı yazılarında, o yılların karamsar ve ezici atmosferi içinde bunalan dimağlara azim, inanç ve ümit aşılamış; her ne pahasına olursa olsun o kara günlerin üstesinden gelineceği inancıyla hem cephedeki askerin hem de cephe gerisindeki halkın metanetini ve mukavemet gücünü diri tutmağa çalışmıştır. Milli Mücadelenin içinde fiilen yer alan yazar, kırk ay süren bu mücadelenin hemen her safhasını yakından takip etmiş, müşahede ve tahassüslerini içli ve samimi bir üslupla çeşitli dergi ve gazetelerde yayımlamıştır. Onun bu yazılarından derlediği İstiklal Yolunda adlı kitabı başta olmak üzere diğer bütün müstakil yazıları, Milli Mücadelenin ruhunu ve mahiyetini tam anlamıyla kavrayabilmek bakımından vazgeçilemez birer kaynaktır. Yeni Mecmuanın 1918 tarihli Çanakkale Nüsha-i Fevkaladesinde yayımladığı "Mülakatlar" başlıklı röportajında Mustafa Kemal Paşayı şahsi özellikleri ve askeri dehasıyla ilk defa Türk ve dünya kamuoyuna tanıtan yazar, Mütareke döneminden itibaren daima Mustafa Kemal Paşanın yanında bulunmuş ve ona adeta bir "inan" derecesinde bağlanmıştır. Bu itibarla Mustafa Kemal Paşaya dair kaleme aldığı Türk Dili Tetkik Cemiyetinin Kuruluşundan İlk Kurultaya Kadar-Hatıralar, Atatürk Tarih ve Dil Kurumları-Hatıralar, Atatürk ve Milli Tesanüt, Atatürk'ü Özleyiş-Hatıralar ve Atatürk'ün Hastalığı adlı eserleriyle diğer birçok müstakil yazısında, başka kaynaklarda rastlayamayacağımız çok kıymetli bilgiler vermiştir...

---