Türkiye'de basın üzerinde baskı ve sansür denince, akla hemen Abdülhamit devri gelir. Oysa sansür ve benzeri baskılar daha önceki devirde başlamış; Abdülhamit o konuda epey zengin bir birikime mirasçı olmuş, geçmişteki denemeleri göz önünde bulundurarak, sistem üzerinde her yıl biraz daha oynamış, onu bir kuyumcu gibi işlemiş, "geliştirmiş"; kanun ve tüzüklerdeki bütün boşlukları doldurmuş, açık kapıları tıkamış; kurduğu düzeni tam 33 yıl hiç aksatmadan uygulamıştır. Türkiye'de basınla ilgili ilk "nizamname" (tüzük) Abdülaziz devrinde yayınlanmıştır (Aralık 1864). Fransa'da III. Napoleon zamanında hazırlanan (1852) basın kanunundan çevrilen bu nizamname, İkinci Meşrutiyet devrinde çıkarılan (Temmuz 1909) Matbuat Kanunu'na kadar yürürlükte kalmıştır. Söz konusu nizamnameye göre, süreli yayın yapmak isteyenler, Osmanlı uyruğu iseler Maarif Nezareti'nden, (Milli Eğitim Bakanlığı'ndan) yabancı iseler Hariciye Nezareti'nden (Dışişleri Bakanlığı'ndan) ruhsat alırlar (madde 1.). Nizamname koşullarına uymayanlar için konan hapis ve para cezaları yanında, en önemlisi, mahkeme kararı olmadan, hükümetçe alınan idari kararla süreli yayınların geçici ya da kesin olarak "tatil edilmesi"dir (kapatılması). Devletin iç güvenliğini ve asayişi bozucu bir suçun işlenmesini kışkırtan gazeteler hükümetçe geçici ya da kesin olarak kapatılır (m. 13). Ayrıca, saltanat, padişah, hanedan hakkında uygunsuz sözler ve deyimler kullanan, hükümet aleyhinde taarruzda bulunan (m. 15), nazırlara dokunacak söz yazan (m. 16), devletin dostu ve müttefiki olan hükümdarlara dokunur söz ve deyimler kullanan (m. 17), yabancı devletlerin Türkiye'de oturan elçilerini, temsilcilerini, memurlarını vb. kötüleyen (m. 21) gazeteler hükümetçe bir ay süre ile kapatılır (m. 27). İki yıl içinde mahkemece üç kez aleyhte hüküm giyen gazete ve süreli yayınlar hükümetçe geçici ya da kesin olarak kapatılır (m. 29). Bir başka maddede de, yabancı ülkelerde bastırılıp da siyasi ve idari konulardan söz eden devlete saldırma ve düşmanlık düşünceleri taşıyan yazıları basan gazete ve yayınların Türkiye'ye sokulması ve yayılması yasaklanmıştır (m. 9, Bk. Belgeler II)...

---