Ulu mu?.. Kızıl mı?.. Sorun sadece günümüzde değil, Abdülhamit'in kendi yaşadığı günlerde de ortaya atılmıştı. Sultanı tanımış bir yazar, tahta çıkışının 25. yıldönümü vesilesiyle yazdığı makalede bunu açıkça ortaya koymuştur: " ... temelde kişiliği, çözümlenemez bir sorundur. Tarafsız bir düşünürün yapabileceği, ancak iki olasılığı sunmaktan ibaret olabilir. Biri, Sultanı aşırı titiz bir zorba, en acımasız bir egoist olarak sunar; diğeri, görkemli imparatorluğu battığı sırada, ırkının dehasının bilincine varmış ve iktidarındaki her araçla önlenemez yıkılışı erteleyen bu hükümdarın, kapsamlı tasarılarını bize gösterir." (F. 6.XI.1901, J. Blois) Ne kadar yazıktır ki, kendi günlerinde olduğu gibi, tarihe malolduktan sonra da Abdülhamit konusunda bu ikilemden kurtulunamamıştır. Pek az yapıtta objektif davranılabilmiş, daha çok duygusal yaklaşımlarla saltanatına bakılmıştır... Ve sonuçta ya "ulu", ya da "kızıl" yargısı sürüp gitmiştir. Örneğin daha pek yakınlarda Abdülhamit'i "Emperyalizmin ülkeyi sömürgeleştirmesine karşı mücadeleye önderlik edecek aydın, anti-emperyalist güçleri yıkan kişi" olmakla suçlayanlar görülmüştür. Oysa gerçek tam aksidir, Jöntürk ve İttihatçı denilen grubun Abdülhamit dönemi, eğitim sisteminin ürünleri olduklarını herkes bilmektedir. Öbür yandan, politik dehasıyla dünya barışını tek başına koruyan, ekonomik ve mali politikasıyla ülkeyi son derece güçlendirmiş hükümdar olarak da sunanlar çıkmıştır. Burada da gerçekler tam aksi yöndedir. Bu iddialar arasında biz de boğulup kaybolmamak için, her şeyden önce, bilimsel olmayı, belgelere dayanmayı ve duygusallıktan uzak objektif verilere ve yargılara dayanan bir Abdülhamit, gerçek yönleriyle bir Abdülhamit sunmayı amaç edindik. Bunun ilk koşulu olarak, en aşırı Abdülhamitçilerle (Necip Fazıl Kısakürek, M. Müftüoğlu, İ. Hami Danişmend, Raif Karadağ, vb... ) en gözü kapalı karşıtlarının (Başta sürgün Jöntürk yayıncıları olmak üzere) kitap ve makalelerinin tümünü dikkatle okuduk...

---