Divan şiiri, Şarkın estetik anlayışına tamamıyla uygun bir edebiyat tarzı, asırlardan beri bu zevkin nesilden nesle ekleyerek uzattığı sanat zincirinin bir halkasıdır. Resim için yazı ve minyatür, mimari için çinicilik ve arabesk, musiki için peşrevler, semailer ve taksimler neyse edebiyat için de gazel odur. Şark sanatı muayyen nevilerde fikrin ve realitenin tahakkümünden kurtulmuş olduğu için garbin sonradan keşfettiği saf şiire çok daha önce ulaşmıştır. Gündelik düşünce ve kaygıların, siyasi ihtirasların nüfuzuna sıkı sıkıya kapalı oluşu yüzündendir ki asıl kuvvetini bu unsurlardan alan nesri ikinci plana bırakmış, nasıl resmi renklerin ve şekillerin yan yana gelmesinin gözlerde uyandıracağı güzellik tesirine bağlamışsa, şiiri de sözlerin yan yana gelmesinden kulağa ve gönüle hitabeden bir musiki haline getirmeye çalışmıştır. Menşei olan Fars şiiri gibi divan şiirinin de iki hususi cephesi vardır: Söz oyunları, ses oyunları. Birincisinde zekânın rolü büyüktür. Şair, zeki olduğu ölçüde cinaslar, iç içe geçen çapraşık kelime oyunları bulur. Divan şiirinin bu tarafı zevksiz şairler elinde ifrata ve iptizale düşmüştür. Bu edebiyatın asıl büyük tarafı söyleyiş ve eda güzelliğine verdiği ehemmiyettedir. Divan şiirinin bütün üstatlarının ve bunların en güzel şiirlerinin, söz oyunlarının bayağı ve basmakalıp şekillerinden kabil olduğu kadar kaçınarak söyleyişe yeni bir çeşni, yeni bir asalet getirebilenler olduğunu görüyoruz. Bu şiir adi fikirden o kadar sıyrılmıştır ki, gazellerde bir mevzu bütünlüğüne bile lüzum görülmemiştir. Şairin aklına güzel bir mısra veya beyit gelir, bunu esas tutarak, birbiriyle bazen hiç münasebeti olmayan beyitleri, sırf bir kafiye bağıyla birbirine ekler ve gazelini meydana getirir. Söylenenden ziyade söyleniş tarzı ehemmiyetlidir. Onun için aynı mısrada tek kelimenin yerini değiştirmek gazellik sihrinin uçup gitmesine sebep olur.

---