Yazar | : | Doğan Avcıoğlu |
Yayın Tarihi | : | 1980 |
Dil | : | Türkçe |
Sayfa Sayısı | : | 420 |
Ölçü | : | 13,5 x 19,5 cm |
Yayınevi | : | Tekin Yayınevi |
Türk tarihinin ağırlık merkezi Hun, Göktürk ve Uygur döneminde çok uzun bir süre, Doğuda bugün Moğolistan dediğimiz bölgede bulunur. Bu dönem hakkında bilgilerimiz, birkaç Türkçe yazıtın dışında, Çin kaynaklarına dayanır ve tarihimiz Çin ile bağlantılı olarak gelişir. Orhun bölgesindeki Ötüken ormanı, Türklerin vatan tuttukları, yani siyasal birlik kurdukları kutsal yerdir. Fakat Kırgızların 940 yılında Uygurları Ötüken'den çıkartmaları üzerine, Kırgızlar oraya yerleşmezler. Uygurlar Güneye kayarlar, dağılırlar ve giderek yerleşik yaşama geçerler. 942 yılında Orhun bölgesi, Moğolca konuşan Kitan'ların (Kıtay) eline direnişsiz geçer. Kitan'lar, iyi ilişkiler içinde oldukları Uygurlara eski yurtlarına geri dönmeyi önerirlerse de, göçebe yaşamdan uzaklaşan Uygurlar buna yanaşmazlar. Bölge, giderek Moğollaşır. Cengiz Han'ın oğlu Öğedey, başkentini (Ordu-balık) XIII. Yüzyılda Orhun'da kurmayı kararlaştırınca, orada eski Uygur başkentinin yalnızca yıkık duvarlarını ve Uygur Kağanı'nın yazıtını bulur. Moğolların İranlı tarihçisi Cüveyni, Moğol başkenti kurulmadan önce bölgede "ne kasaba, ne de köy vardı" der.
Ötüken'den kopan Türk boy toplulukları, birbirlerini otlaklardan çıkararak sürekli göçlerle Batıya doğru kayarlar. Seyhun ve Ceyhun nehirlerini çevreleyen bozkır ve yaylalarda, Aral ve Hazar Denizi çevrelerinde Türkçe konuşan topluluklar çoğalır. Yeni gelenler, eskiden beri orada yaşayan akraba topluluklarla karışır, kaynaşırlar.
Çeşitli Türk toplulukları, Araplar ve İslam dini ile bu bölgede ilişki kurarlar. İlişkiler, ilkin düşmancadır. Türkler X. Yüzyıla değin, bölgenin ufak kent devletçikleriyle işbirliği halinde, İslama karşı direniş içindedir. X. Yüzyıldan sonra Türklerin çoğu İslam olur. Müslümanlığın kabulü, Türklerin İslam ülkelerini fethini kolaylaştırır. Türkler, İslam ülkelerinde birçok Türk - İslam devletleri kurarlar. "Güneş Ülkesi" anlamına gelen Horasan, Selçuklularla Ötüken'in yerini alır ve Türklerin İslam ülkelerinde genişleme ve yayılma merkezi durumuna ulaşır.