Türkiye Mondros Mütarekesi (30 Ekim 1918) ile başlayan sancılı döneme iki ana gündem maddesiyle girdi: Devlet sorunu ve iktidar sorunu. Devlet sorunu, elde kalan topraklarda nasıl bir devletin olabileceği ya da olması gerektiğiydi. İtilaf devletleri, bu toprakların daha da parçalanmasını, Türklere de İç Anadolu'ya sıkışmış ve sömürgeleşmiş bir "köylü devleti" bırakmayı planlıyorlardı. Osmanlı sarayı ve hükümetleri, bağımsızlığın kaybı pahasına Arap topraklarını yeniden geri almak istiyor, bunun için de her türlü ödünü vermeye hazırlanıyorlardı. Ulusal devlet tezi ise, Mustafa Kemal ve arkadaşları tarafından Haziran 1919'dan itibaren formüle edilmeye ve yayılmaya başlayacaktır. İktidar sorunu, devlet sorunuyla yakından bağlantılı olmakla birlikte, daha fiili ve olgusal bir nitelik taşır. İstanbul'daki geleneksel iktidar merkezi artık gücünü yitirmiş, başkent dışına söz geçiremez hale gelmeye başlamıştır. Öbür yanda, işgal tehditleri fiili ve yeni iktidar merkezleri oluşturmaktadır. Mustafa Kemal ve arkadaşları ise Erzurum ve Sivas Kongreleriyle yeni ve ulusal bir iktidar odağı durumuna gelmeye hazırlanmaktadırlar. Mütarekeden bir buçuk yıl kadar sonra, Nisan 1920'de ise devlet ve iktidar sorunlarının çehresinde esaslı bir değişiklik olmuştur. Ankara'da kurulan TBMM ve 1921 Teşkilatı-ı Esasiye Kanunu'nun deyimiyle "Türkiye Devleti", bu büyük değişikliğin sonucu ve daha önemli dönüşümlerin de habercisidir. Çok uzun olmayan bir zaman parçasına sığan bu değişme, eğer "mucize" gibi metafizik kavramlarla ifade edilmezse, nasıl açıklanabilir? Kurtuluş Savaşı ile ilgili yerli ve yabancı yayınların büyük bölümü, bu dönüşümü Mustafa Kemal'in düşünce ve eylemleri ekseninde ele almıştır. Liderlik öncesinde ya da önderlik etkisi dışında oluşan toplumsal canlılık ise büyük çapta gözardı edilmiştir. Mustafa Kemal Atatürk'ün Nutuk'ta, ulusal direnişin başlangıcı olarak Samsun'a çıktığı tarihi (19 Mayıs 1919) alması anlaşılabilir bir durumdur: Çünkü Mustafa Kemal burada, kendisinin içinde yer aldığı gelişmeleri anlatmakta, bir tarih kitabı sunmamaktadır.

---