İnsan tekini küçümseyen kuramlara, Platon'dan çağımıza kadar, bol bol rastlanır. Dinsel olanları da vardır bu kuramların, bilimsel olanları da; yıkıcıları da vardır, yapıcıları da. Bu kuramlara göre insan bireyi tanrının, doğanın, toplumun, düzenin, koşulların buyruğundadır. Yaptığı her şeyi ona kendi dışındaki başka güçler yaptırır. O yapmasa, aynı şeyi bir başkası ister istemez yapacaktır. Ateş yakmanın yolunu Prometheus bulmamış, tanrılar ya da çağının, çevresinin koşulları buldurtmuştur ona. Olmasa da olurdu Prometheus. Bu kuramların insanlık tarihine, tekleri aşan yasalara ışık tuttukları su götürmez; ama başta onları ortaya atanlar olmak üzere, yerine başkası konamaz, aranmakla bulunmaz, ot gibi ekilip biçilmez insan tekleri de vardır. Büyük küçük topluluklarda kafa çemberlerini kırarak yeni oluşmaları başlatan ya da hızlandıran bu tekler edilgin değil, etkindirler. Koşulların ister istemez yarattığı değil, koşulları zorlamış, kadere kafa tutmuş, ot bitmez denen yerde ağaç oluvermiş insanlardır bunlar. Bir yerin damgasını taşımaz, bir yere kendi damgalarını basarlar. Dün dünya onlarsız yürüyüp giderken, bugün onlarsız düşünemez olursunuz dünyayı. Gördükleri iş onların, onlar gördükleri işin rengini almıştır. Yazılmış bir oyunun kişileri gibi değil, kendi kişilikleri, kendi oyunlarıyla çıkarlar ortaya. Böylesi insan teklerinden biridir işte Muhsin Ertuğrul. Türkiye'de tiyatroyu onsuz, onu tiyatrosuz düşünemez olmuşuzdur. Tek kişiyle gerçekleşemez bir sanatın, yerine başkası konmaz tek kişisi denebilir ona. Kişiliğiyle sahneler aydınlatmış, yeni bir güç kazandırmış insan soluğuna. Koşullar mı yaratmıştır onu, o mu koşulları? Sahne mi yoğurmuştur onu, o mu sahneyi? Çevresi mi zorlamıştır onu, o mu çevresini? Hangi kuramcı, olmasa da olurdu diyebilir onun için? Dili yanar insanın, diyemez. İnsan teki Muhsin Ertuğrul'da bir çevre, bir iklim niteliği kazanmış, bir sanatın yaşama, yenileşme gücüyle kaynaşmıştır. Muhsin Ertuğrul'un Türk Tiyatrosuna getirdiği kendisi, kişiliğidir her şeyden önce. Tutarlı ve tutkulu, kendine güvenli ve dirençli, boyun eğmez, yolundan şaşmaz bir kişilik…

---