Celal Nuri İleri, uzun yazarlık hayatında otuzu aşkın kitap ve üç bin civarında makale yazmıştır. Gazeteci, edebiyatçı ve fikir adamlığı yanında 30 Kasım 1921 tarihinde Gelibolu milletvekili sıfatıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne girmesiyle Cumhuriyet devrinde siyasi kimliğiyle de öne çıkmış bir şahsiyettir. 10 Şubat 1922'de Kanun-ı Esasi Encümeni Reisliği'ne seçilen Celal Nuri, imparatorluktan milli devlete geçişin sancılarının yaşandığı bu yıllarda, Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin kuruluşunda rolü olmuş bir devlet adamıdır. Kanun-i Esasi'de gerekli değişikliği yaparak onu Cumhuriyet'in ilanını mümkün kılacak duruma getiren çalışmayı bu Encümen yapmıştır. Bütün bunların yanında o, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde Saltanat'ın kaldırılması, Cumhuriyet'in ilanı ve Hilafet'in kaldırılması gibi modern Türkiye'nin doğuşunu hazırlayan önemli kararların alındığı oturumlarda hazır bulunmuş ve bu oturumlardaki heyecanlı havayı İleri gazetesindeki başmakalelerinde yazmıştır. Lozan Antlaşması'ndan sonra gerçekleştirilen bilhassa hukuk, kılık-kıyafet ve alfabe inkılaplarında yol gösterici fikirler ileri sürmüştür. Celal Nuri İleri, Cumhuriyet'in ilanından sonra gerçekleştirilen ve modern Türkiye Cumhuriyeti Devleti'ne şekil veren inkılapları, olayların ve alınan kararların içinde yaşamış bir şahsiyet olarak 1926 yılında yazdığı Türk İnkılabı adlı eserinde anlatmıştır. Bu tarihe kadar basında çıkan haber, beyanat, makale ve konferans metinleriyle halka anlatılmaya çalışılan bu köklü değişiklikler, ilk kez bu kitapta tarih ve felsefe zeminlerine oturtularak ilmi bir metotla kitaplık çapta bir çalışmayla açıklanmış ve yorumlanmıştır. Bu özelliğiyle Türk 1nkılabı, Cumhuriyet devri fikir ve siyaset tarihimizin ilk kaynaklarından biridir. Doktora çalışmamı, Celal Nuri'nin çıkardığı ve başyazarlığını yaptığı Ati, daha sonra İleri gazetesi üzerine yapmıştım. Bu gazete haber, yorum, edebiyat yazıları ve ilanlarıyla devrin (1918-1924) tam bir aynası olmuştur. Celal Nuri, Türk İnkılabı'nı gazetesinin kapanmasından sonra yazmış ve o yıllarda yapılmakta olan inkılaplara yol gösterici olmak maksadıyla bastırmıştır.

---