Bir giriş ve altı bölümden oluşan kitap, İslamiyet öncesi ve sonrasında kurulmuş olan Türk Devletlerinin, devlet çatısı altında yapılanmış olan teşkilat ve bu teşkilatlarda görev almış olan memurlarını konu edinmiştir. Belirtilen sürenin uzun olması ve devletlerin farklı coğrafyada farklı Türk boyları tarafından kurulmuş olmaları eserin ortaya çıkmasında ciddi bir zahmetin çekilmesi ile yoğun bir çalışmayı gerekli kılmıştır. Zahmetli çalışmanın neticesi olarak şimdiye kadar kurulmuş olan Türk Devletlerindeki, devlet teşkilatları ile bu teşkilatlarda görev yapmış olan memurların kimler olduklarını ve ne iş yaptıklarını öğrenmiş oluyoruz. Kitabın giriş kısmında (s. 1-10) Türk Devletlerinin temelini oluşturan başta aile olmak üzere ortak yaşama arzusu ile Türklerde bağımsızlık duygusuna değinildikten sonra Türk Devlet yönetim anlayışında bulunan adalet, hukuk, töre ve istişare kültürü gibi kavramların üzerinde durularak devlet olmanın temelinde yer alan unsurlar okuyucuya asıl konuya girilmeden önce verilmiştir. Eserin birinci bölümünde (s. 13-30) bürokrasinin tanımı yapıldıktan sonra İslamiyet öncesi ve sonrası olarak iki safhada meydana gelmiş olan Türk bürokrasisi üzerinde durul-muştur. İslamiyet öncesi devirde Hun İmparatorluğu, Göktürk Devleti ve Uygur Devleti'ni görmekteyiz. İslamiyet sonrası Türk Devletlerindeki bürokrasi ise Karahanlı Devleti'nden başlayarak Büyük Selçuklu Devleti ve ardından da Anadolu Selçuk Devleti ile sonlandırılmıştır. Osmanlı Devleti'ndeki kurum ve bürokratlar ise II-V. bölümlerde ele alınmıştır. Buna göre eserin ikinci bölümünde (s. 40-113) Osmanlı bürokrasisinin ortaya çıkışı ve erken dönem Osmanlı bürokrasisini mey-dana getiren unsurlar hakkında bilgi verilir. Merkez devlet teşkilatının başında padişah başta olmak üzere Divân-ı Hümâyun ve üyeleri, Divân-ı Hümâyunu oluşturan kalemler bu bölümde sırasıyla yer alır. Divân-ı Hümâyun üyelerinden Defterdara bağlı olarak çalışan, Osmanlı Mali bürokrasisi ile Devletin bilgi hazinesini oluşturan Defterhane ve çalışanları da yine bu bölümde zikredilen hususlardır. Eserin üçüncü bölümü (s. 117- 151) klasik dönem Osmanlı Taşra teşkilatına ayrılmıştır. Bu kısımda eyaletlerin başında bulunan beylerbeylerin görevleri, beylerbeylerin başkanlığında toplanan divan ve divanın üyeleri, Osmanlı Devleti'nin sancak yönetimi, sancak beyi ve diğer taşra görevlilerinden olan mütesellim, muhassıl, ayan, dizdar, kadı, subaşı, kaza müftüsü, kethüda, derya beyi ve alay beyi gibi görevliler hakkında bilgi sahibi olunur. Eserin dördüncü bölümünde (s. 155-206) Osmanlı Devleti'nin kamu idaresi incelenir. Osmanlı Devleti'ni oluşturan seyfiye, ilmiye ve kalemiye sınıfı izah edildikten sonra Osmanlı Devleti'nde göreve getirilen yöneticilerin getirildikleri makamlardaki vazifelerini ulvi bir görev olarak devlet ve millete hizmet etmek düşüncesiyle kabul ettiklerinden bahsedilerek, Osmanlı Devleti'nde liyakat ve referansın memur atamasında önemli olduğu düşüncesi üzerinde durulur. Ayrıca bu bölümde klasik dönem Osmanlı memurları ve memurların yetişme usulü, tayin ve terfileri, görev süreleri, mesaileri, gelirleri ve emeklilik gibi konulara da temas edilir…

---