Tarihte geçmiş hadiseler birer donuk bilgi kütlesinden ibaret değildirler; bilakis onlar belli zaman dilimlerinde yeniden incelendiğinde, yeni şeylere ulaşılır ve yeniden değerlendirmeye muhtaç olunurlar. Geçmişte olup biten her mühim şey, asırlar sonra çok değişik bir değere sahip olup çıkabilir. Tarihi hadiseler bazen incir çekirdeği gibi küçüktürler; onların toprak altında bir kimyevi muamele neticesi çatlayarak, önce küçük bir fidan olarak ortaya çıkması da, çekirdek hakkındaki gafleti ortadan kaldırmaz. Ta ki karşımıza meyve veren bir ağaç olarak çıkıp, onlardan da sayısız çekirdekler meydana geldiği zaman, dönüp çekirdekle ağaç arasındaki münasebete hayranlıkla bakarız. Bundan on beş asır önce Mekke'de bir yetim çıkıp; " Ben Allah'ın peygamberiyim" demişti. Elinde gücü tutanlar itibar etmediler pek de... Ama çok fazla zaman geçmeden Medine'de ortaya çıkarak, bu defa o zamanın en büyük hükümdarlarına aynı şeyleri söyledi ve kendisine itaat edilmesini istedi. Hatta bunu; 'dünyanızı ve ahiretinizi bana itaat ettiğiniz takdirde kurtaracaksınız' diyerek, damarlarına bile dokundu. Bu hadiseler sadece çeyrek asır önce kabuğu çatlatmıştı ama bu zaman bittiğinde zamanın en büyük iki devleti olan Roma ile Pers devletlerinin orduları, kumlardan geldiklerini düşünerek, itibar bile etmedikleri Peygamber ordularının önünde dağıldılar. Selçukoğulları Horasan civarında çöllere çekilerek bir ölüm - kalım savaşı verdiklerinde, pek fazla kale alınır halleri yoktu. Fakat sadece kırk bir sene gibi 'rüştü ispat' devresinden sonra, Malazgirt'te devrinin en büyük ordusunu yendi ve mirasçıları olan Osmanlılar İstanbul'u fethettiler. Buradan bir zincir kuracak olursak; Eğer bir takdire binaen bu Yetim çıkıp insanları davet etmeseydi, onun arkadaşları içki içerek birbirlerinin kanını döken kum sakinleri olarak kalacaklardı. Kadisiye olmasaydı, Müslümanlar Türkistan'ı fethedemeyecek ve Türkler Müslüman olamayacaktı, bu defa da Malazgirt olamayacağı için. İstanbul fethi de...

---