Sultanahmet'te, Ayasofya'ya yakın yerde, Topkapı Sarayı'nın dış avlusunda yer almaktadır. Aya İrini, en büyük Bizans kilisesidir. Ayasofya kadar da eskidir. Eski kaynaklarda belirtildiğine göre, daha önce burada bulunan Roma döneminden kalma Artemis, Afrodit ve Apolion tapınaklarının kalıntılarından yararlanılarak 4. yüzyılın başlarında i. Constantinus (324-337) döneminde yapılmıştır. Aya İrini ya da Hagia Eirene'nin sözlük anlamı "Kutsal Barış"tır. Aynı zamanda da, aynı yüzyılda yaşamış bir azizenin adıdır. Azizenin gerçek adı Penelope'dir. Hıristiyanlığı yaymaya çalıştığı dönemde putperestler onu yılanlarla dolu bir kuyuya atarlar, kadın ölmez. Taşlarlar, atların terkisine bağlayıp yerde sürüklerler, yine ölmez. Bu mucize karşısında putperestler Hıristiyanlığı kabul ederler. İrini de bir azize olur. İmparator Constantin de bu olağanüstü olaydan etkilenerek tek tanrılı dini n ilk tapınağına Aya İrini adını verir. Döneminde Ayasofya ile aynı avlu duvarı içinde olan Aya İrini, 532'deki Nika ayaklanması sırasında yanında bulunan Sempson Zenon'la birlikte yanmıştır. İmparator Justinianus, Ayasofya'yla birlikte Aya İrini'yi de yeniden yaptırmıştır. 564'te bir kez daha yanan Aya İrini, yeniden onarılmıştır. VIII. ve IX. yüzyıllardaki şiddetli depremlerden yapı, zarar görmüştür. Bizanslıların patrikhane şapeli olarak nitelendirdikleri Aya İrini, İstanbul'un fethinden sonra Topkapı Sarayı'nı çevreleyen Sur-ı Sultani'nin içinde kaldığından ve camiye çevrilmediğinden dolayı önemli bir mimari değişikliğe uğramamıştır. Önce iç cephanelik, sonra da Harbiye Nezareti'nin silah ambarı olarak kullanılmıştır. Aya İrini ilk müze çalışmalarının yapıldığı yerdir. Tophane müşirlerinden Damat Ahmet Ferit Paşa 1846 yılında Türk müzesinin ilk çekirdeğini oluşturan eserleri burada sergiledi. 1869 yılında Aya İrini, Müze-i Hümayun (İmparatorluk Müzesi) adını almıştır. Aya İrini'nin galerilerine çıkışı sağlayan çift kanatlı merdivenler o sırada yapılmıştır. Osmanlı döneminde, Aya İrini'ye, bu merdivenlerle birlikte ana kapıdaki 1726 tarihli kitabeyi eklenmiştir.

---