Ticaret ve Z:raat Nezareti, 1913 ve 1915 yıllarına ilişkin olarak, İstanbul vilayeti ile İzmir, Manisa, Bursa, İzmit Karamürsel Bandırma ve Uşak şehirlerinde bir sanayi sayımı düzenlemiştir. Bu sayımın sonuçları, 1917 yılında, 1329, 1331 Seneleri Sanayi İstatistiki adı altında yayımlanmıştır. Geniş Osmanlı ülkesine, oranla son derece dar bir bölgeyi kapsamakla birlikte, bu sayım Osmanlı sanayi hakkında genel bir fikir verecek niteliktedir. Gerçekten, İstanbul ve İzmir o tarihlerde, Osmanlı sanayiinin en yoğun olduğu yerdir. Sanayi İstatistikinde de belirtildiği gibi, Adana ve Tarsus'taki dört pamuk ipliği fabrikası ile genellikle şehirlerde görülen un ve debagat "fabrikaları" dışında, Anadolu'nun diğer yerlerinde önemli sanayi kurumu bulunmamaktadır. Bu kitapta, 1917 yılında yayımlanmış olan 1329, 1331 Seneleri Sanayi İstatistiki'ni, dil bakımından gerekli sadeleştirmeleri yaparak, yeniden yayına sunuyoruz. Türkiye'nin toplumsal ve iktisadi yapısını oluşum sürecini incelerken başvurulması gereken bu kaynağın Arap harflerini okuyamayan araştırıcılar ve özellikle öğrencilerimiz için son derece yararlı olduğu kanısındayız. Bu kısa sunuş yazısında, özellikle Sanayi İstatistiki'ndeki bilgilerden yararlanarak, tarım dışında kalan alanlarda Osmanlı üretim biçimi hakkında gene bir kaç gözlemde bulunacak ve Osmanlı sanayiinin niteliğini ana çizgileri ile belirtmeğe çalışacağız. Tarım dışında kalan alanlarda Osmanlı üretim biçiminin tarihi süreç içinde gösterdiği değişim bugüne kadar yeterli bir şekilde incelenmemiştir. Bu konuda Osmanlı üreticilerinin XVI. yüzyıldan başlayarak gittikçe artan bir hızla, gelişmekte olan Avrupa sanayilerinin ezici rekabeti karşısında kaldıklarını tespit edebilmekteyiz. Özellikle, XIX. yüzyıl içinde imzalanan Ticaret Sözleşmelerinden sonra, aynı yüzyılın ikinci yarısında, Osmanlı ülkesinin Batı'ya açılan kısımlarında Osmanlı zanaatkârları "dergâhlarını" kapatmak zorunda kalmışlardır…

---