Önümde ünlü Fransız dergisi L'Illustration'un 5 Ağustos 1877 sayısında, yani günümüzden 110 yıl önce, büyük boyda çift sayfa üzerinde yayınlanmış bir gravür var. O sıralarda Osmanlı İmparatorluğu Rusya ile birlikte 4 Balkan devletine karşı iki ayrı cephede büyük bir savaş vermektedir. Resim bir Osmanlı zırhlısında kılınan akşam namazı vaktini anlatıyor. Bu resmi, bu kitabın kapağına koyduk. Fotoğrafla basım tekniğinin henüz ortada olmadığı günlerde savaş muhabiri olarak ülkemize gönderilmiş yabancı bir ressam belki bilmeden, belki de özellikle vurgulamak için o zamanki toplum kişiliğimizin ne de önemli özelliklerini yakalamış! Kılıcını belinden çıkarmadan imamet mevkiine geçmiş Gemi Komutanının oturuşunda yalnız Allah'a yönelik yalın bir inancın verdiği huşu ve heybet, secde ettiği yere bakışındaki tevekkülü ile karışmış. Borusu seccadenin yanı başında duran arslan gibi bir borazan neferi her an bütün eratı "topbaşı" yapmaya hazır. Silah altına alınmış bir filiz delikanlı da herkesle beraber cemaat içinde. Osmanlı Ordusu'yla Balkanlar'ı korumaya gelmiş Afrika menşeli zenci bir askerin varlığı da ressamın gözünden yine kaçmamış. Bıyıkları ağarmış yaşlı bahriyeli seccadesini itina ile seriyor. Geri planda ise namlusu düşman yönüne çevrili bir ağır top o devir harplerinin en kudretli silahı olarak ateşe hazır beklemekte. Ve düşman karşısındaki savaş gemimizin bordasında askerlerimiz bir akşam namazını daha cemaatle birlikte kılıyorlar. O komutan, o neferler, bıyıkları yeni terlemiş o filiz delikanlılarımız kim bilir diğer binlerceIeri gibi, belki de yine o savaşta şehit oldular. Ve Rusya ile hempalarına karşı haklı davamız uğruna yaptığımız bu harbi de, hem de kazanabilecek güçte iken kaybettik. Ama konumuz bu savaşla ilgili gerçeklikleri incelemek değil. Çünkü Tarih ilminin işlenmemiş ham malzemesi olan gerçeklikler zaten sonu gelmez kervanlar gibi maziden geleceğe doğru oluşarak her an önümüzden geçen geçmekte.

---