Sayın okuyuculara, ellerinde tuttukları şu tek bir cilt içinde, ikinci Abdülhamit ve ikinci Meşrutiyet dönemlerinin ve kısacası yakın tarihimizin en ünlü devlet adamlarından birinin, sadrazam Sait Paşa'nın anılarını sunuyoruz. Ancak, aşağılarda biraz daha genişçe belirleyeceğimiz üzere, bu kitap o anıların bütünü değildir. Bu kitap, büyük boyda üç ciltten meydana gelen ve tümü 1500 sayfayı aşkın olan o eserin özetlerinden meydana getirilmiştir. Aslında Sait Paşa'nın anılarını gerçek ölçüleriyle bilimsel nitelikte, tümüyle ve geniş açıklamalarla basmak yakın tarihimize ışık tutmak yönünden elbette çok gerekli ve çok yararlı bir iş olacaktır. Ne var ki bu, gerek "Hür Yayınlar"ın, gerekse bizim gücümüz ve amacımızın dışında bir konudur Bundan dolayı, bizler o hususu ilgili bilim kurullarına bırakarak, burada geniş halk yığınlarını ilgilendirecek ve onlar tarafından zevk ve merakla sunulacak bir eseri düzenlemekle görevimizi yaptığımız kanısında bulunmaktayız. Sait Paşa, kitabının önsözünde, anılarını üç cilt halinde hazırladığını söylüyor Kitap olarak bugün elimizde gerçekten de üç cilt bulunmaktadır. Ancak kendisinin başta dediklerine oranlanırsa bu üç cilt, kendisinin tasarladığı ve bildirdiği üç cildin yarısıdır; yani bir buçuk cilttir. Şöyle ki: Birinci cilt gerçekten de bir bütündür. İkinci cilt ise iki ayrı kitaptır ve ilk "kısm-ı evvel", ikincisi "kısm-ı sani" niteliğini taşımaktadır. Sözü edilen üçüncü cilt ise mevcut değildir. Ayrıca her cilt için ayrıca birer bütün olarak basılacağı söylenilen belge ciltleri -eğer yanılmıyorsak - basılmamıştır. Öte yandan yazarın sözünü ettiği üçüncü ciltte neleri anlatmayı tasarladığı, eğer vazgeçmişse, neden bunları anlatmaktan vazgeçtiği de merak edilecek bir konudur. Çünkü ikinci cildin ikinci bölümünün çok aceleye getirilmiş ve çoğu zaman birer ikişer cümleyle savuşturulmuş anlatımlarıyla zaten anıları sona ermiş gözükmektedir. Kendisi de bu ikinci bölümün basımından iki yıl kadar sonra rahmete kavuşmuştur. Sait Paşa'nın yaşam öyküsünü anlatmaya ve çalışmamız hakkındaki bazı açıklamalara girmeden önce -çok önemli gördüğümüz için- bir husus üzerinde daha kısaca durmak...

---