Memleketimizde ve bilhassa İstanbul'da sebiller en güzel abidelerimizden sayılırlar. Bunlar ya serbest olarak kendi başına yahut başka bir binaya yapışıktırlar. Ve bazı kere yanlarında bir de çeşme bulunur. Planlan değişiktir. Yuvarlak, dört köşe, yarım yuvarlak şekillerde olur. Bir sebil binası birkaç kısımdan mürekkeptir. Temel, bunun üzerinde etek denilen ve çok kere mermerden olan bir alçak duvar, onun üzerinde de birkaç direk ve direklerin arasında bronzdan yahut mermerden şebeke denilen parmaklıklar bulunur ki bunların alt kısımlarındaki genişçe aralıklardan su taşları geçer. Ve daha üstünde kornişler, kitabeler ve saçaklar vardır. Sebilin üstü ya bir sakaf veya bir kubbe olup çok kere kurşun ile örtülür. Aslında yol demek olan "sebil" tabiri nasıl olup ta çeşme manasına geldiği malumdur. Esasen - sebilullah - hemen hemen cihadın müteradifi gibi bir kelime idi. Fakat sonraları İslamda çok kere muharebe yerine hayrat yapmak ahlaki bir kaide şeklini aldığından sebil lafzı da hayrat manasına alınarak, şimdi olduğu gibi, Orta Çağlarda çeşmeye âlem olmuştur. Su sadakanın en ileri sıralarında gelir. Birçok hadiseler de bunu teyit etmektedir. Mısırın Türk Sultanları İstanbul'dan daha evvel sebiller yaptırmışlardır. Sebillerin, kimler tarafından hayrat olarak yapıldıkları ve tarihleri ve bazan da mimarları kitabelerinde yazılıdır. Yahut kitaplar bunlara dair haber verirler. Evliya Çelebi Fatih zamanında sebiller yaptırılmış olduğunu seyahatnamesinin birinci cildinde yazmış ise de yerlerini göstermemiştir. Bu kere İstanbul içinde yapmış olduğum araştırmalar ile müracaat ettiğim kitaplarda da Evliya Çelebinin söylediği sebillerin izleri bile bulunmamıştır. Böyle olmasına bakılırsa İstanbul'da Beyazıt II. zamanından itibaren sebil yapılmağa başlanmış ve ilk olarak 902 (1496) da Efdalzade ve son olarak ta 1312 (1896) yılında saray kadınlarından Nermidil Kalfa sebilleri yaptırılmış olduğu anlaşılmaktadır. Bunların arasında sırasıyla yapılarak bugün mevcut olan ve olmayanları, bazılarının da tarih ve kitabeleriyle adlan ve yerleri bu kitabımızda beyan olunmuştur.

---