Fethin beş yüzüncü yılı gibi müstesna bir yıldönümü vesilesiyle, günün manasını belirten, bir tiyatro eseri için çalışmaya başlamak kararını, ilk defa bundan üç yıl önce vermiştim. Şüphesiz ki kendi kendime vermiş olduğum bu karar, o tarihe henüz içten gelen kuvvetli bir arzudan hız almakta ve başka hiç bir ümide dayanmamaktaydı. Tiyatro yazarı olarak sahne tecrübem, bugünkünden de azdı ve ilk defa tarihe malolmuş bu konuyu işlemeye karar vermiş bulunuyordum: hem de "Fatih ve İstanbul'un fethi" gibi, yüzyılların ötesinden çağları kucaklıya, tarihe hükmeden muazzam bir hadiseyi ve onun büyük yaratıcısını... Teşebbüs, itiraf etmek lazımdır ki, cür'et istiyordu; ciddi bir gayret ve emek istiyordu; fakat şekillenmemiş arzuyu dalgalandıran fırsat da pek cazipti. İşte 1950 yılında Fatih piyesi için çalışmaya, bu değişik ruh haleti içinde başlamıştım. Önceleri ümit ve cesaretle dopdoluydum; durmadan okuyor ve notlar alıyordum. Bu konuyla uzak yakın ilgisi olan her şey, birden gözümde büyük bir ehemmiyet kazanmıştı. Fakat bu işin, başlangıçta umduğumdan çok daha çetin olduğunu anlamakta gecikmedim. Önce, muteber, eski yerli metinlerin, müphem, vüzuhtan uzak, rivayetlerle dolu, çeşitli tefsirlere yol açan ve açmış olan tarih anlayışı karşısında irkildim. Bunların yanı sıra Francis, Dukas gibi fetih hadisesine şahit olmuş Bizanslı tarihçilerden, bugünün adamı olan Schlumberger'e kadar gelip geçmiş ve bu konuya el atmış olan yabancı müelliflerin, küçük bir istisna ile o büyük varlığı ve ona her bakımdan layık olan muhteşem eserini anlamak ve başkalarına anlatmak bahsinde, ne derece haksız, insafsız ve garazkâr olabildiklerini görmek, bana ıstırap verdi. Bir tarihi hadiseyi, devrinin şartları içinde, ibretle ve tam bir ilim adamına yakışan tarafsızlıkla mülahaza ve mütalaa edebilmek vasıf ve hasletlerinden mahrum bulunan bu sözde tarihçilerin ardı sıra, Stephan Zweig ve benzerleri sanat adamlarının da, bu mevzuda ötekilerden geri kalmamak ister gibi, göstermiş oldukları o garip ve anlaşılmaz taassup, bu ıstırabımı büsbütün artırdı...

---