Fatih Sultan Mehemmed İstanbul'u harap ve arta kalan bir kaç süslü Bizans mabediyle birlikte aldı. Binalar benimdir, dedi ve onları tamamen vakfetti. Bir kısım harap yerleri de sırasıyla imar edeceklere bıraktı. Bu meyanda kendisi de Ayasofya gibi muazzam, fakat mimari noktadan üzerinde az durulan, lakin süslü bir binanın Cami'ye çevrilmiş bulunduğu bu yeni Türk ve Müslüman şehrinde muazzam bir Üniversite kurmağı tasarladı O kadar ki bunun benzeri müstakil bir müessese o tarihte garpta yoktur. Adeta bunu bizde başlayan ve maalesef halefi tarafından anlaşılamadığından yürütülemeyen bir Türk Rönesans'ının başlangıcı sayabiliriz. İşte Fatih hazretleri 16 Kolejli, Darüşşifa, Tabhane, Kervansaray ve hamamlarıyla kurduğu bu muazzam Üniversitenin ortasında o tarihte büyüklüğü itibariyle Ayasofya'dan sonra ikinci gelen bir cami yaptırmış ve onu çini ve çok muhtemel ki fresk nakışlarla süsletmiştir. İşte bu cami bugün mevcut değildir. Bu eserde de onun üzerinde duracağız ve Fatih devrinden kalan parçalarını ortaya koymağa çalışacağız. Fatih Cami'yi yapılırken mimarı ile olan ihtilafın mahiyetini Evliya Çelebi fezlekesinin efsanevi tafsilatından anlıyoruz ki, Fatih bu kurduğu müessesenin çok mükemmel ve abidevi olmasını istemektedir. İhtilafta avluya konan bir direğin kısaltılması meselesidir. Bundan Cami'nin de yüksek bir eser olmaması endişesi idi. Fakat bugün eskiden kalan son cemaat mahfelinden öğreniyoruz ki cami abidevi ve o kadar da süslü bir eserdir. Onu ilk yapıldığı senelerde görenler arasında bunun farkında olanlar muhakkak ki çoktu. Sonra bu cami' yalnız ibadete mahsus değil, hatta kitap müzayedesi bile yapılan devrinin en geniş bir toplantı yeri idi. Fatih 8 Sahn medresesinin her birinde birer kütüphane kurduğu gibi Cami'de de bunun dokuzuncusunu vücuda getirmişti. Fatih Cami'yi halk için konferanslar ve zümreler talebesinin derslerine ibadet vakitlerinin haricinde tahsis olunduğu gibi isteyen de içindeki kitaplardan mütalaalarda bulunuyorlardı...

---