Bundan bir süre "Çerkez Ethern" konulu/adlı kapsamlı bir çalışma yaparken Kuşçubaşı Eşref Bey de karşımıza çıktı. Ancak, kendisi ve kendisi ile bilgi veren Hüsamettin Ertürk'ün çizdiği portreden farklı bir tip olarak... Elbette şaşırdık... Çünkü biz de doğru söylemeyeceğine ihtimal vermediğimiz Ertürk'ün, "Eşref 150 'lik listeye yanlışlıkla girdi. Fevzi Paşa onu listeden çıkartmak için ne kadar uğraştıysa da... "biçiminde süren açıklamalarına -kuşkuyla bakmakla birlikte- inanıyorduk. Ve yine Eşref Bey'i; Ethem, Reşit, Aziz Ali el-Mısri takımından farklı ve daha olumlu değerlendiriyorduk. Ancak değindiğimiz çalışmada, Eşref'in de Ethem'le birlikte Yunanlıların hizmetine girdiğini gördük. Büyük Türk Taarruzu ardından da adalardan Anadolu'ya çeteler gönderdiğini ve bununla ilgili Türk Genelkurmayı'nın istihbarat raporlarının bizzat Fevzi Paşa imzalı olduğunu tespit ettik. Yine Eşref'in Ethem'le birlikte Lozan'daki Türk delege heyetine suikast girişiminde bulunmasına ilişkin belgeleri bulduk ve yayınladık. Yine de ortada Stoddard'ın kaleme aldığı çalışmalar bulunduğundan, Eşref Bey hakkında bir kitap yazmayı düşünmüyorduk. Çünkü Stoddard'ın her iki eserinde de Eşref'in yaşam öyküsü 1920'lere dek getiriliyordu. İşte bu sırada Trablusgarp, Balkan, 1. Dünya ve Türk İstiklal harplerinin dayanılmaz yükünü omuzlarında taşımış "altın nesil"den Binbaşı Çolak İbrahim Bey'in Türk İstiklal Harbi'ne ilişkin anıları elimize geçti. Ancak orada Eşref Bey'le ilgili bilinenlerini bildiklerimizin tam tersi bilgiler verilmekteydi. Üstelik ortada kalibresi yüksek istihbaratçı Stoddard'ın kaleme aldıkları ile Cemal Kutay'ın mevsuk bulmadığımız çalışmaları dışında Eşref Bey ile ilgili ciddi, doğru, güvenilir bir eser yoktu. Eşref Bey ve TM ile ilgili bilim disiplinine uyulmadan, dipnotsuz-belgesiz yazılmış kitaplar havada uçuşmasına karşın, belirttiğimiz nedenlerden dolayı onları ciddiye almıyorduk.

---