Darülaceze memleketimizin en büyük hayır müessesesidir. Hem bir garipler, düşkünler, aliller, kimsesizler yurdu, hem de bir hastahanedir. Rahmet elini uzattığı acezeye son hayat demlerine kadar huzur sağlamış ve şefkat kanadını gerdiği, sokaklara terk edilmiş yavrucuklara, geçimlerini kendi elleriyle sağlayacakları çağa kadar bakmış, onları kabiliyetleri ölçüsünde okutmuş, bir sanat sahibi kılmıştır. Darülaceze'ye Yardım Derneği Başkanı İffet Halim Oruz tarafından bu büyük hayır müessesesinin bir tarihçesinin yazılması benden istendiği zaman bu işi naçiz kalemim için bir şeref bildim. Sayın İffet Halim Oruz ile Darülaceze Müdürü, tarihine, dolayısıyla Milli mefahirine adil bir vicdanla bağlı Sayın Hilmi Şener'in de yardımlarına kesin güvendiğim için, teklifi çok zor bir iş olduğunu bile bile tereddütsüz kabul ettim. Beni bu yazıya sürükleyen bir kuvvet de hakikatlerin ifadesidir. "Tarih" ancak vesikaların ışığında yazılır ve tarihin hakikatleri kaynaklarından tetkiki ile meydana çıkar. Evvela vesikaların açık ifadeleri ile ulaştığımız bir hakikat vardır ki, Darülaceze'nin kurucusu ikinci Sultan Abdülhamid'tir. En çok yirmi yıldan beri söylenegeldiği gibi Sadrazam Halil Rıfat Paşa değildir. Bunu tarihçemizde delilleri ile ispatladığımızı zannediyoruz. Diğer taraftan Darülaceze'nin büyük giriş kapısı üstünde müessesenin kuruluş tarihi olarak 1312 (1895) yazılıdır. Darülaceze'nin giriş kapısı üzerinde eski rakamla görülen bu 1312 tarihi, binanın yapımı tamamlandığı sırada kazılmıştır. Kitabımızın nizamnameler ve talimatnameler bölümünde giriş kapısının üstüne yazılacak mensur kitabe hakkındaki Padişah iradesinin altındaki tarih de 1312'dir. Ünlü tarihçimiz Lutfi'nin Ebcet hesabı ile düşürdüğü tarih de 1312'dir. Açılış töreni Padişah tarafından iki defa ertelenmiş, nihayet Darülaceze'nin açılış töreni 1313 de yapılabilmiştir. Bu yüzden Darülaceze binasının bitiş tarihi 1312, açılış tarihi ise 1313'dür. Bu tarihçeyi yazabilmek için, arşiv kayıtlarından başka başlıca üç kaynağımız olmuştur…

---