İdeoloji kavramını, ideoloji gereksinimini, ideolojilerin ölüp ölmediğini soyut olarak tartışmak yetmiyor. Bunlar, daha çok, dizideki bir başka derlemenin ana konusuydu. Gerekli olan, bir de bu tartışmanın Türkiye'deki somut sorunlara uygulanmasıdır. "Balinanın Böcekleri", Türkiye'nin gerekli dönüşümleri yapabilmesi için kan emen, uyuşturan ve güç kesen etkenlerden arındırılmasını öne çıkarırken, aynı zamanda, onların ters etkileri yüzünden çıkmaza girmiş olan sorunları da gündeme getiriyor. Cumhuriyet Türkiye'sinde ulusalcılık, şovenliğe, ırkçılığa, kırıp dökücü şiddete dönüştürülmeden, nasıl bir olumlu rol üstlenebilir? Laiklik, toplumu niçin bölmüştür? Cumhuriyetin ilk yıllarından beri sahnede olan "çarşaf yırtan kadınlar" yaklaşımıyla nerelere gelinmiştir? Başlangıçtaki Jakoben tutumu demokratikleşmeyle ve özellikle yerel yönetimlerin güçlendirilmesiyle bağdaştırmak nasıl olabilir? Mezhepçilik kavgalarına yol açmadan, dine ilişkin görevleri yerel topluluklar düzeyinde örgütlemenin çareleri var mıdır? Güneydoğu sorunu ya da yaygınlaşan deyimiyle "Kürt sorunu" Cumhuriyetin başlangıç ilkeleri çerçevesinde çözülmeyecek bir sorun mudur? Konunun çetrefil ve içinden çıkılmaz bir hal almasında dış etkenlerin rolü nedir? Yapay temellere dayandırılmış "hak" düzenlemelerinden çok "özgürlük" kavramı üzerinde durarak demokrasi ve katılım yoluyla neler gerçekleştirilebilir? Kısacası, bir yığın sorun ki, hiçbir zaman güncelliğini kaybetmemiştir ve çözülmesi de ancak sistemli düşünce yoluyla olur. Zaten, ideolojiler de, alımlı düşünce anıtları kurmak için değil, sorunlara somut ve sağlam çözümler getirmek için vardır. Özellikle de devrimci ideolojiler. İster Marksizm olsun, ister Kemalizm. Mümtaz Sosyal Ankara, Temmuz 1995

---